Ustawa o obligacjach z 15 stycznia 2015 r. („u.o.”) to podstawowy akt prawny regulujący instytucję obligacji, tj. papieru wartościowego dłużnego emitowanego w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia świadczenia o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. Już pobieżna analiza przepisów u.o. pozwala na wniosek, że jest to ustawa z jednej strony o podstawowym charakterze dla problematyki obligacji, z drugiej zaś – szczątkowo regulująca niektóre zagadnienia dotyczące emisji, zmiany tzw. warunków emisji (w szczególności w odniesieniu do instytucji zgromadzenia obligatariuszy), zbywania i nabywania obligacji oraz ich wykupu.
Te szczegółowe zagadnienia wymagają wszechstronnej znajomości nie tylko przepisów u.o., ale także innych aktów prawnych. Samo prawo o obligacjach rekonstruowane na podstawie rozmaitych aktów prawnych stanowi jedynie drogowskaz dla praktyki emisji i obrotu obligacjami.
W warunkach polskich rynek obligacji jest niestety wciąż jednym z najsłabiej rozwiniętych segmentów rynku kapitałowego, zaś alternatywne dla obligacji źródło finansowania stanowią inne formy finansowania dłużnego. Znaczna część przedsiębiorstw oraz innych podmiotów prawa korzysta bowiem z finansowania dłużnego w postaci relatywnie łatwo dostępnych kredytów bankowych lub pożyczek. Innym, często wybieranym w praktyce, alternatywnym wobec emisji obligacji, sposobem pozyskania kapitału jest emisja instrumentów o charakterze udziałowym (udziałów lub akcji w spółkach handlowych). Wobec tego wciąż istnieje „niewidzialna bariera” w zakresie korzystania z „plastycznego” papieru wartościowego, jakim jest obligacja przez aktorów rynku kapitałowego w Polsce. Wydaje się, że elementami tej „niewidzialnej bariery” są także przepisy u.o., często niejednoznaczne, wymagające niejednokrotnie celowościowej interpretacji dokonywanej przez przedstawicieli doktryny.
Niektóre ze zgłaszanych w ostatnich latach postulatów doktryny zostały uwzględnione w ramach ostatnich nowelizacji u.o. z lat 2018-2019. Kluczowym novum wynikającym z tych nowelizacji jest obowiązkowa dematerializacja wszystkich obligacji emitowanych od dnia 1 lipca 2019 r. oraz ich rejestracja w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez KDPW (w tym za pośrednictwem instytucji tzw. agenta emisji), na zasadach obowiązujących dotychczas dla publicznych papierów wartościowych i obligacji skarbowych. Na podstawie tych nowelizacji wprowadzono nie tylko zmiany w przepisach u.o., ale także w innych aktach prawnych stanowiących trzon prawa rynku kapitałowego w Polsce. Celem wprowadzonych zmian jest dążenie do wzrostu transparentności emisji obligacji oraz zwiększenie bezpieczeństwa dla inwestorów. Zmiany te wpływają równocześnie na wzrost kosztów emisji oraz wzrost stopnia sformalizowania dokumentacji emisyjnej bez względu na wielkość emisji (oferty) obligacji, bowiem zwiększeniu uległ między innymi zakres obowiązków emitentów obligacji.
Obok obligatoryjnej dematerializacji obligacji wprowadzono obowiązek zarejestrowania obligacji w depozycie papierów wartościowych. Z uwagi na to, że wszystkie obligacje emitowane od 1 lipca 2019 r. nie mogą mieć formy dokumentu, podlegają rejestracji w depozycie papierów wartościowych prowadzonym zgodnie z przepisami ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Ponadto, z dniem 1 lipca 2019 r. wprowadzono obowiązek zaangażowania agenta emisji w przypadku niepublicznej emisji obligacji. Obecnie każdy emitent planujący emisję prywatną obligacji jest obowiązany jeszcze przed rozpoczęciem oferty do zawarcia umowy z agentem emisji, którym może być wyłącznie firma inwestycyjna uprawniona do prowadzenia rachunku papierów wartościowych albo bank powierniczy. Ten obowiązek nie dotyczy jednak podmiotów planujących emisję obligacji w ramach oferty publicznej, które będą dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzone do ASO (przy czym w takich przypadkach możliwe jest, fakultatywnie, zaangażowanie agenta emisji). Do obowiązków agenta emisji należy m.in. weryfikowanie spełnienia przez emitenta wymogów prawnych dotyczących emisji obligacji, weryfikowanie zgodności działań emitenta z prawnymi wymogami dotyczącymi oferowania obligacji oraz spełnienia przez niego wymogów regulaminowych zapewniających możliwość zrejestrowania obligacji w depozycie, tworzenie ewidencji osób uprawnionych z obligacji, pośredniczenie w zawieraniu przez emitenta umowy o rejestrację obligacji wraz ze wsparciem w zakresie przygotowania niezbędnej dokumentacji. Agent emisji ponosi odpowiedzialność za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem wspomnianych obowiązków (umowy z emitentem). Na mocy nowelizacji wprowadzono także repozytorium informacji o obligacjach oraz o emitentach i ich zobowiązaniach. Informacje zawarte w repozytorium przekazują emitenci oraz agenci emisji. Repozytorium jest prowadzone przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW). Przekazanie KDPW nieprawdziwych informacji lub zatajenie prawdziwych informacji dotyczących obligacji lub emitenta w toku procedury rejestracji przed KDPW, które są istotne dla oceny dopuszczalności dokonania ich rejestracji, podlega sankcjonowaniu. Takie działanie lub zaniechanie jest zagrożone grzywną do 2 mln zł.
Warto podkreślić, że możliwe jest obecnie fakultatywne zarejestrowanie obligacji wyemitowanych przed 1 lipca 2019 r. w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez KDPW. Decyzję w tym zakresie podejmuje zatem sam emitent. Emitent obligacji, który skorzystał z uprawienia do rejestracji obligacji w innym systemie rejestracji niż depozyt papierów wartościowych, zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 909/2014, od 1 lipca 2019 r. jest obowiązany do przekazywania KDPW informacji o emitowanych obligacjach, tj. m.in. o liczbie obligacji wyemitowanych w ramach takiej emisji, o wysokości oprocentowania tych obligacji w stosunku rocznym oraz o terminach, w których emitent powinien spełnić świadczenia z tych obligacji. Obligacje wyemitowane przed dniem 1 lipca 2019 r., mające postać dokumentu lub takie, które zostały zapisane w ewidencji w firmie inwestycyjnej prowadzonej na podstawie dotychczasowych przepisów, które nie zostaną umorzone przed tą datą, po 1 lipca 2019 r. zachowują ważność. Do takich obligacji stosuje się dotychczasowe przepisy. Emitent takich papierów wartościowych lub podmiot prowadzący ich ewidencję są obowiązani do przekazania do KDPW, do dnia 31 marca 2020 r. danych o wszystkich wyemitowanych emisjach obligacji, według stanu na dzień 31 grudnia 2019 r. udostępnionych KDPW danych na temat emisji co do zasady aż do momentu wygaśnięcia zobowiązań z tytułu obligacji (zob. także https://korporacyjnie.pl/obowiazki-przekazania-informacji-przez-emitentow-obligacji-w-terminie-do-31-marca-2020-r-oraz-aktualizowania-informacji-w-odstepach-comiesiecznych/).
W celu wypełnienia przedmiotowych obowiązków emitenci obligacji lub podmioty prowadzące ewidencję obligacji są obowiązani do posiadania kodu LEI.
Angelina Stokłosa, Szymon Syp
Autorzy są autorami komentarza do ustawy o obligacjach (wyd. Wolters Kluwer), 2020.
Adwokat; ukończyła z wyróżnieniem Wydział Prawa i Administracji na Uniwersytecie Warszawskim. Jest absolwentką Centrum Prawa Amerykańskiego prowadzonego przez Wydział Prawa i Administracji UW oraz Wydział Prawa Stanowego Uniwersytetu Floryda. W 2013 roku uzyskała stopień naukowy doktora nauk prawnych na podstawie rozprawy doktorskiej poświęconej pojęciu interesu spółki handlowej przygotowanej i obronionej w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Od początku pracy zawodowej związana ze znanymi warszawskimi kancelariami butikowymi. Doradca prawny spółek publicznych i niepublicznych. Kieruje praktyką prawną w jednej z największych w Polsce spółek z branży gier wideo, notowanej na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Posiada bogate doświadczenie w kompleksowej obsłudze prawnej największych podmiotów gospodarczych w kraju oraz instytucji publicznych. Specjalizuje się w prawie cywilnym, zwłaszcza w prawie umów, w prawie spółek i w prawie rynku kapitałowego. Jest doradcą prawnym krajowych podmiotów z branży gier wideo. W dotychczasowym dorobku ma publikacje naukowe i popularnonaukowe z zakresu prawa cywilnego, prawa spółek i prawa rynku kapitałowego, w tym komentarz do rozporządzenia MAR oraz komentarz do ustawy o obligacjach.
