Chargeback – funkcjonowanie i aspekty prawne mechanizmu obciążenia zwrotnego na rynku polskich usług płatniczych (cz. II)

Część II

Status prawny chargeback – uwagi szczegółowe

Kompletny schemat zwrotu środków w ramach chargeback winien w ujęciu modelowym wyglądać następująco:

Akceptant (np. sklep) –> agent rozliczeniowy –> bank (wydawca karty płatniczej użytkownika)  –> użytkownik karty płatniczej (kupujący)

W celu wyjaśnienia aspektów prawnych działania mechanizmu chargeback, należy odwołać się do powiązań zachodzących pomiędzy umowami, tzw. zjawiska „grup umów”[1] i „łańcucha kontraktów” (leschaine des contrats)[2]^,[3], oznaczającego szczególny rodzaj umów sprzężonych – związku umów (groupe de contrats). Są to umowy, w których dochodzi do ich ścisłego powiązania przy uwzględnieniu kryterium czasowego lub innego[4], z których każda stanowi samodzielną i odrębną czynność prawną. Pomiędzy tymi umowami zachodzi związek prawny i faktyczny. Ponadto w ciągu umów, następna w ciągu czynność prawna przenosi pewien fragment praw i obowiązków do umowy zawieranej później[5]. Cechą charakterystyczną takich umów jest istnienie powiązania przyczynowego pomiędzy poszczególnymi umowami. Powodem zawarcia lub istnienia danej umowy lub jej poszczególnych zapisów jest inna umowa, poprzedzająca ją w „łańcuchu”[6].

Odpowiedzialność uczestników w ramach procedury chargeback jest przykładem istnienia takiego „łańcucha umów”. Wygląda ona w ten sposób, że bank zawierając umowę z klientem (użytkownikiem karty płatniczej) zobowiązuje się w niej do wypłaty na jego rzecz kwoty uznanej reklamacji, dotyczącej transakcji kartą płatniczą na rachunku płatniczym (często regulaminy bankowe nie zawierają takich postanowień, niemniej jednak banki są zobligowane do takiego zwrotu na podstawie regulaminów organizacji kartowych). W sytuacji, w której w realizacji płatności (usługi płatniczej) klienta wobec osoby świadczącej usługę lub sprzedającej towar uczestniczą inne podmioty pośredniczące (np. agent rozliczeniowy), są one zobowiązane do realizowania chargeback na podstawie umów zawartych z organizacjami kartowymi. Na powyższej podstawie agent rozliczeniowy zobowiązany jest do zapłaty (zwrotu) określonej kwoty swojemu poprzednikowi (innemu agentowi rozliczeniowemu lub bankowi). Przesłanką zwrotu tej kwoty przez pośrednika jest uznanie przez poprzednika reklamacji użytkownika karty płatniczej za zasadną. W rzeczywistości decyzja banku – wydawcy przeważnie jest w tym zakresie rozstrzygająca. Bank swoją decyzję wydaje w oparciu o szczegółowe unormowania i przesłanki dotyczące określonych rodzajów chargeback[7], zawarte w regulaminach organizacji kartowych dotyczących chargeback[8]. Podstaw odpowiedzialności gwarancyjnej należy upatrywać przede wszystkim w regulaminach organizacji kartowych oraz w umowach zawieranych pomiędzy poszczególnymi podmiotami procesującymi transakcje płatnicze. Każdy kolejny uczestnik łańcucha, obciążony ryzykiem regresu chargeback, zawiera ze swoim kontrahentem umowę, w której przenosi ryzyko kontraktowe tej odpowiedzialności na niego, poprzez ustanowienie odpowiedzialności typu gwarancyjnego, tożsamej z tą, jaką sam musi ponieść wobec poprzednika w „łańcuchu umów”. Podmiotem finalnie obciążonym w regresie chargeback powinna być strona umowy (akceptant), zobowiązana do świadczenia usługi bądź sprzedaży towaru wobec podmiotu wnoszącego reklamację do banku (klienta – użytkownika karty). Aktualizacja odpowiedzialności gwarancyjnej uzależniona jest od zaistnienia przesłanek materialnych, tzw. materialny wypadek gwarancji. W odróżnieniu od formalnego wypadku gwarancji, w którym to na podmiocie zobowiązanym z gwarancji ciąży ciężar wykazania, że określona okoliczność nie zaistniała, w przypadku gwarancji materialnej to na podmiocie uprawnionym z gwarancji ciąży obowiązek wykazania, że wystąpiły wszystkie przesłanki aktualizacji obowiązków gwarancyjnych. Różnica sprowadza się zatem do rozkładu ciężaru dowodu[9]. Ma to duże znaczenie praktyczne, albowiem w razie sporu sądowego z tytułu chargeback pomiędzy agentem rozliczeniowym, a merchantem (sprzedawcą), to na agencie ciąży obowiązek udowodnienia, że spełnione zostały wszystkie przesłanki odpowiedzialności w ramach chargeback.

Pociągnięcie do odpowiedzialności w ramach procedury chargeback można podzielić na następujące fazy[10]:

1. zakwestionowania transakcji płatniczej przez użytkownika karty płatniczej, poprzez wniesienie reklamacji do banku – wydawcy karty płatniczej,

2. przekazania przez bank – wydawcę reklamacji agentowi rozliczeniowemu do wyjaśnienia z akceptantem za pośrednictwem organizacji kartowej przy użyciu specjalnych, wystandaryzowanych w regulaminach organizacji kartowych kodów,

3. poinformowania akceptanta o reklamacji przez jego agenta rozliczeniowego wraz z uzasadnieniem i zażądaniem zajęcia stanowiska przez akceptanta,

4. ustosunkowania się przez akceptanta do reklamacji – w razie nieustosunkowania się przez akceptanta do reklamacji w terminie przyjmuje się, iż akceptant godzi się na zwrot zapłaty i tym samym reklamację uznaje,

5. w razie uwzględnienia przez agenta rozliczeniowego lub jego poprzednika w „łańcuchu umów” reklamacji użytkownika karty płatniczej i braku uwzględnienia stanowiska akceptanta w tym zakresie oraz obciążenia agenta rozliczeniowego kwotą zakwestionowanej transakcji płatniczej, akceptantowi nie przysługuje zapłata, a otrzymana uprzednio zapłata podlega zwrotowi na rzecz agenta rozliczeniowego lub jest potrącana z bieżących należności akceptanta.

W tej ostatniej fazie – zwrotu środków pieniężnych z zakwestionowanej transakcji płatniczej przez kolejne podmioty zaangażowane w jej wykonanie, następuje ostateczne ustalenie finalnego podmiotu, którego obciąża zwrot. W ujęciu modelowym winien nim być akceptant, jako podmiot z którego działalnością przeważnie wiąże się złożone żądanie chargeback. Problem pojawia się w momencie, gdy akceptant okazuje się być niewypłacalny i prowadzone jest wobec niego postępowanie upadłościowe[11]. Najskuteczniejszym instrumentem prawnym jest wtedy skorzystanie z reklamacji chargeback, ponieważ zwrot środków na rachunek płatniczy jest uniezależniony od wypłacalności akceptanta. W pierwszej kolejności, obowiązek zwrotu środków płatniczych dla użytkownika karty płatniczej spoczywa na banku – wydawcy. Bank ten następnie obciąża agenta rozliczeniowego. Powyższe prowadzi do sytuacji, w której użytkownik odzyskuje kwotę, którą obciążono jego rachunek płatniczy. Nie sposób nie zauważyć, że odbywa się to kosztem agenta rozliczeniowego, który zobowiązany jest do zwrotu uprzednio przekazanych mu środków. Tak długo jak zwrot następuje zanim agent rozliczeniowy dokonał ich transferu do akceptanta, nie ponosi on szkody. Najczęściej jednak środki te zostają przekazane upadłemu akceptantowi wcześniej i w sytuacji zgłoszenia reklamacji chargeback, agent rozliczeniowy musi zwrócić środki pieniężne, których już nie posiada, a zatem ponosi z tego tytułu szkodę. Agent może następnie dokonać zgłoszenia tej wierzytelności do masy upadłości akceptanta. Takie ukształtowanie mechanizmu chargeback oznacza, że całe ryzyko upadłości akceptanta spoczywa na agencie rozliczeniowym. Uzasadniane jest to okolicznością, że to właśnie agent rozliczeniowy zawierając z akceptantem umowę o akceptację kart płatniczych jest w stanie ocenić wiarygodność i rzetelność kontrahenta i z tego powodu winien ponosić odpowiedzialność za dopuszczenie do systemu płatności nierzetelnego podmiotu.

Przykłady licznych upadłości polskich organizatorów turystyki pokazały, że koszty z tytułu reklamacji chargeback ekonomicznie były ponoszone albo przez agentów rozliczeniowych – albo przez agentów turystycznych i pośredników turystycznych, w przypadku gdy impreza turystyczna była oferowana za ich pośrednictwem – nie zaś przez upadłego organizatora turystyki.

Użytkownik karty płatniczej, w przypadku ogłoszenia upadłości organizatora turystyki ma trzy sposoby na odzyskanie kwoty, którą obciążony został jego rachunek płatniczy. Może on:

• zgłosić wierzytelność do masy upadłości organizatora turystyki,

• zwrócić się do urzędu marszałkowskiego o wystąpienie w sprawie zwrotu środków pieniężnych, w ramach gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej organizatora turystyki,

• złożyć w banku – wydawcy karty płatniczej żądanie chargeback.

Ostatnie rozwiązanie w praktyce jest najszybsze i najskuteczniejsze, albowiem uniezależnia zwrot środków pieniężnych od wypłacalności organizatora turystyki lub jego sumy ubezpieczenia. Masowość korzystania przez użytkowników kart płatniczych z ostatniego rozwiązania spowodowała wprowadzenie zmian w regulaminach organizacji kartowych (VISA, Mastercard) i obecnie skorzystanie z żądania chargeback uzależnione jest od przedłożenia bankowi – wydawcy odmownej odpowiedzi z właściwego urzędu marszałkowskiego, co do wypłaty środków pieniężnych[12]. Należy zaznaczyć, że takie ukształtowanie regulaminów organizacji kartowych i ograniczenie chargeback dotyczy wyłącznie organizatorów turystki z siedzibą w Polsce. Regulaminy organizacji kartowych nie mają charakteru uniwersalnego i przewidują pewne odmienności w przyznanych użytkownikom kart płatniczych uprawnieniach w zakresie chargeback. Takie odrębności można przykładowo zaobserwować porównując uprawnienia użytkowników kart płatniczych wydanych w Europie, z kartami płatniczymi wydanymi w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

Chargeback na przykładzie regulaminu Mastercard

Powyżej zaprezentowano omawiany mechanizm w ujęciu modelowym. Odnosząc to na grunt praktyki, na przykładzie regulaminu organizacji kartowej Mastercard[13]^,[14], mechanizm chargeback przedstawia się następująco:

1. agent rozliczeniowy (acquirer) przedkłada zlecenie płatnicze do rozliczenia bankowi – wydawcy (issuer) w terminie 7, 14, lub 30 dni od dnia złożenia zlecenia płatniczego – jest to tzw. „reprezentacja” (termin 7 dni[15] jest terminem podstawowym dla transakcji przy użyciu terminala POS lub transakcji Internetowych niezależnie od regionu geograficznego. Dla transakcji bankomatowych ATM dla Europy, tzw. Europe Region termin wynosi także 7 dni[16]),
2. Bank – wydawca ma (w przypadku uznania, że transakcja może być wadliwa) 45, 60, 90, 120 lub 540 dni na zgłoszenie agentowi rozliczeniowemu tzw. „pierwszego chargeback’u” za pośrednictwem organizacji kartowej (dla Europy w przypadku transakcji bankomatowych ATM termin wynosi 90 lub 120 dni w zależności od kodu chargeback). W celu dokonania zgłoszenia należy posłużyć się wystandaryzowanymi kodami – wiadomościami, których układ i treść została szczegółowo opisana w Regulaminie Mastercard. Mastercard rozlicza transakcje płatnicze za pośrednictwem Global Clearing Management System (GCMS), który opiera się właśnie na przesyłaniu wiadomości w formacie Integrated Product Messages (IPM), pozwalającym na szybką orientację, czy stanowią one reklamację chargeback, czy komunikat innego typu[17]. Ponadto bank – wydawca w przypadku wniesienia reklamacji chargeback jest zobowiązany uznać rachunek płatniczy wnoszącego reklamację użytkownika karty płatniczej kwotą zgłoszonej reklamacji. W tym przypadku najczęściej dokonywana jest blokada tych środków na rachunku płatniczym do czasu rozpatrzenia reklamacji[18].
3. Agent rozliczeniowy ma 45 dni na tzw. „drugą prezentatę/ reprezentację” zlecenia płatniczego bankowi – wydawcy, za pośrednictwem organizacji kartowej, w przypadku gdy kwestionuje „pierwszy chargeback”,
4. Bank – wydawca, podtrzymując chargeback, ma 45 dni na złożenie agentowi rozliczeniowemu za pośrednictwem organizacji kartowej tzw. „chargebacku arbitrażowego”,
5. W przypadku, gdy agent rozliczeniowy w dalszym ciągu kwestionuje zasadność reklamacji chargeback, może on wystąpić w terminie 45 dni do organizacji kartowej z wnioskiem o wszczęcie arbitrażu pomiędzy nim a bankiem – wydawcą. Koszty arbitrażu obciążają przegrywającego spór i wynoszą 250 USD/ EUR tytułem opłaty administracyjnej, 150 USD/ EUR tytułem opłaty inicjującej postępowanie[19].

Graficznie powyższy schemat można zobrazować w następujący sposób:

Źródło: Mastercard Chargeback Guide…, s. 33.

Podsumowanie

Mechanizm chargeback ma gwarantować użytkownikom kart płatniczych bezpieczeństwo realizacji transakcji płatniczych. W dobie globalizacji rynku usług płatniczych oraz wzrostu popularności transakcji transgranicznych zyskuje on na znaczeniu. W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, z którą związana była zapłata kartą, chargeback stanowi dla użytkowników kart płatniczych szybki i łatwy sposób dochodzenia roszczeń, pozwalający na uniknięcie postępowania sądowego, czy upadłościowego. Z chwilą złożenia reklamacji chargeback w zasadzie wszystkie obowiązki spoczywają na banku – wydawcy, organizacji kartowej, agencie rozliczeniowym i akceptancie. Procedura ta dla wnoszącego reklamacje jest bezpłatna, a cały jej koszt spoczywa na profesjonalnych podmiotach procesujących transakcję. Tzw. chargeback ustawowy ograniczony jest do nieautoryzowanych transakcji płatniczych, a w przypadku niewykonania zobowiązania przez kontrahenta konsumenta – do przypadków gdy zapłata nastąpiła przy użyciu karty kredytowej. Powyższe stanowi istotne ograniczenie pól jego zastosowania. Chargeback organizacji kartowych (chargeback właściwy) jest szerszy i niezależny od rodzaju użytej karty płatniczej, co czynni go narzędziem bardziej atrakcyjnym dla użytkowników kart płatniczych.

Świadomość uprawnień użytkowników kart i obowiązków nałożonych przez organizacje kartowe na banki – wydawców kart płatniczych rośnie (regulaminy organizacji kartowych opisujące w detalach procedurę chargeback dostępne są w sieci Internet[20]), ale wydaje się być wciąż na bardzo niskim poziomie. Analiza regulaminów produktów bankowych wiodących polskich banków, prowadzi do konkluzji, że tylko nieliczne informują swoich klientów o możliwości skorzystania z procedury chargeback.

[1]S. Włodyka, Prawo umów handlowych, Warszawa 2011, s. 40; B. Teyssie, Les groupe des contrats, J. Schmidt, Negotation et conclusion de contrats, Paris 1982, s. 199 i n (cyt. za S. Włodyka, Prawo umów handlowych, Warszawa 2011, s. 40).

[2]Wyrok Sądu Polubownego przy Izbie Przemysłowo – Handlowej w Krakowie z dnia 2.12.2013r., (sygn. akt: SP/IPH/05/2013), niepubl., Wyrok Sądu Polubownego przy Izbie Przemysłowo – Handlowej w Krakowie z dnia 1.09.2014r., (sygn. akt: SP/IPH/03/2014).

[3]B. Teyssie, Les groupe…, (cyt. za S. Włodyka, Prawo umów handlowych, Warszawa 2011, s. 53).

[4]S. Włodyka, Prawo… , s. 53.

[5]Tamże, s. 53.

[6]Wyrok Sądu Polubownego przy Izbie Przemysłowo – Handlowej w Krakowie z dnia 2.12.2013r., (sygn. akt: SP/IPH/05/2013), niepubl.,Wyrok Sądu Polubownego przy Izbie Przemysłowo – Handlowej w Krakowie z dnia 1.09.2014r., (sygn. akt: SP/IPH/03/2014).

[7]Np. czy jest to żądanie chargeback oparte na niewykonaniu umowy przez merchanta, transakcji nieautoryzowanej lub w oparciu o nieważną kartę płatniczą. Regulamin Mastercard grupuje 4 główne podstawy chargeback: autoryzacja (authorization), transakcje oszukańcze (fraud), zakwestionowanie transakcji przez posiadacza karty (cardholder disputes), błędy w procesowaniu (errors in processing or procedure), Mastercard Chargeback Guide, 30.10.2014 r., s. 89, http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf, data dostępu 11.07.2015r.

[8]Chargeback Management Guidelines for VISA Merchants, www.usa.visa.com/download/merchants/chargeback-management-guidelines-for-visa-merchants.pdf, data dostępu: 11.07.2015r., www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf, data dostępu: 11.07.2015r.

[9]A. Koch, System prawa prywatnego, Warszawa 2004, t. 8, s. 489, 490; Wyrok Sądu Polubownego przy Izbie Przemysłowo – Handlowej w Krakowie z dnia 1.09.2014r., (sygn. akt: SP/IPH/03/2014).

[10] M. Grabowski, Reklamacja transakcji…, str. 3 i 4.

[11]Problem ten w polskich realiach gospodarczych pojawił się w momencie postępowań upadłościowych prowadzonych w stosunku do wielu organizatorów turystyki oraz linii lotniczych, kiedy klienci masowo składali reklamacje chargeback.

[12]Powodem tych zmian było uzyskiwanie przez użytkowników kart płatniczych podwójnych zwrotów, gdzie pierwszy dokonywany był z polisy organizatora turystyki, a drugi w ramach chargeback, co prowadziło do bezpodstawnego wzbogacenia użytkowników – klientów upadłego organizatora turystyki.

[13]Regulaminy organizacji kartowych mogą przewidywać różne modele i wymogi chargeback w zależności od regionu geograficznego. Mastercard rozróżnia regiony: Stany Zjednoczone, Kanada, Azja/Pacyfik, Europa, Ameryka Łacińska i Karaiby, Bliski Wschód i Afryka (MEA), http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf, s. 100, data dostępu 11.07.2015r..

[14]VISA wyróżnia w swoich regulaminach następujące regiony: Stany Zjednoczone, Kanada, Ameryka Łacińska i Karaiby, Asia/Pacyfik, Europa Środkowa, Bliski Wschód i Afryka (CEMEA), Chargeback Management Guidelines for VISA Merchants, s.2, www.usa.visa.com/download/merchants/chargeback-management-guidelines-for-visa-merchants.pdf, data dostępu: 11.07.2015r.

[15]Mastercard Chargeback Guide, 30.10.2014 r., s. 30, http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf, data dostępu 11.07.2015r.

[16]Tamże, s. 365.

[17]Przykładowo reklamacja chargeback na pełną kwotę transakcji płatniczej ze wskazanym powodem braku autoryzacji tej transakcji przez użytkownika karty płatniczej będzie wyglądała następująco:

– 1442 – kod wskazujący, że wiadomość stanowi chargeback (tzw. Message Type Identyfier – MTI),

– 450 – kod wskazujący, że reklamacja jest pierwszym chargeback’iem na pełną kwotę transakcji płatniczej,

– 4837 – kod wskazujący powód (tzw. Message Reason Code) reklamacji, tj. brak autoryzacji transakcji płatniczej przez użytkownika karty płatniczej (źródło: Mastercard Chargeback Guide…, s. 24), http://www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf, data dostępu: 11.07.2015r.

[18]Mastercard Chargeback Guide…, s. 30, Regulamin przyjmowania i rozpatrywania reklamacji w ramach bankowości detalicznej mBanku S.A. (§ 5 ust. 4 pkt 1, str. 4, tekst z dnia 25.01.2014r.), http://www.mbank.pl/download/regulaminy/Regulamin_przyjmowania_i_rozpatrywania_reklamacji_w_mBanku.pdf, data dostępu: 13.04.2014r.

[19]Mastercard Chargeback Guide…, s. 357, data dostępu 11.07.2015r.

[20]www.mastercard.com/us/merchant/pdf/TB_CB_Manual.pdf; www.usa.visa.com/download/merchants/chargeback-management-guidelines-for-visa-merchants.pdf.

Dariusz Gradzi

+ posts

Adwokat, Partner, AKGK Adwokaci Kostański Gradzi Kuczara

Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego i Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Stypendysta Fundacji 2065 im. Lesława A. Pagi. Współpracował z wiodącą kancelarią prawną, w której zajmował się prawem rynku kapitałowego i funduszy inwestycyjnych. Współpracował również z jednym z największych polskich TFI. Doradza na rzecz czołowej polskiej instytucji płatniczej. Prowadzi także postępowania sądowe, w tym karne i arbitrażowe.

• Dariusz Gradzi

  https://korporacyjnie.pl/author/dariusz-gradzi/

  Chargeback – funkcjonowanie i aspekty prawne mechanizmu obciążenia zwrotnego na rynku polskich usług płatniczych (cz. I)