Ostatnia dekada funkcjonowania sądownictwa administracyjnego w Polsce, tj. okres funkcjonowania po zmianach wprowadzonych nowelizacjami z 2002 r., uwidoczniła jego słabe strony, w tym w szczególności pokazała, jak szeroki dostęp do sądownictwa administracyjnego przekłada się na jego sprawność. W obecnych realiach na wyznaczenie rozprawy przed sądem I instancji oczekuje się nawet do roku, natomiast przed NSA termin ten wynosi około dwóch lat. Terminowość rozpoznawania spraw stała się przyczynkiem do dyskusji nad potrzebą nowelizacji ustawy.
Rezultatem prac ustawodawczych w powyższym zakresie jest ustawa z dnia 9 kwietnia 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Nowelizacja została podpisana przez Prezydenta 28 kwietnia br., a termin jej wejścia w życie uzależniony jest od daty publikacji w Dzienniku Ustaw (przepisy wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od publikacji).
Zmiany wynikające z noweli z 9 kwietnia można, z uwagi na cel ich wprowadzenia, podzielić na trzy grupy:
1) Mające na celu usprawnienie postępowania przed sądami administracyjnymi. W tym zakresie nowela wprowadza m.in.:
- zwiększenie zakresu orzekania reformatoryjnego przez NSA (art. 188),
- wyposażenie WSA w uprawnienia merytorycznego orzekania w przypadku kontroli decyzji i postanowień administracyjnych – w przypadku gdy organ nie załatwi sprawy w przewidzianym przez sąd terminie oraz zgodnie ze wskazanym sposobem jej załatwienia, o ile pozwalają na to okoliczności sprawy, na żądanie strony sąd może wydać merytoryczne orzeczenie (art. 145a),
- wprowadzenie uprawnień samokontrolnych WSA (art. 179a),
- wprowadzenie możliwości umarzania postępowania administracyjnego przez sądy administracyjne bez potrzeby dodatkowego angażowania organu (art. 145 3),
- związanie sądu I instancji zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną w przypadku skarg na pisemną interpretację podatkową, jako wyjątek od ogólnej zasady związania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wyłącznie granicami skargi przy braku związania zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a),
- rozszerzenie uprawnień referendarzy sądowych (art. 30 § 2, art. 49 § 4, art. 79 § 4, art. 128 § 2, art. 169 § 2, art. 234 § 4, art. 258 § 1, art. 286 § 1),
- rozszerzenie zakresu stosowania trybu uproszczonego do skarg na postanowienia oraz skarg na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania (art. 119 pkt 3 i 4), przy czym skład sądu w trybie uproszczonym również ulegnie zmianie – sprawy będą rozpoznawane nie, jak dotychczas, w jedno- lecz w trzyosobowym składzie.
2) Wynikające z uwzględnienia ustaleń TK oraz NSA w sprawach związanych z postępowaniem przed sądami administracyjnymi. Tutaj wyróżnić można:
- doprecyzowanie przesłanek wyłączenia sędziego, co ma na celu wyeliminowanie sytuacji, w których w praktyce w niektórych sądach niemożliwe było skompletowanie składu orzekającego (art. 18 pkt 6a)[1];
- wprowadzenia konstrukcji umożliwiającej rozpoznanie przez sąd skargi pomimo uchybienia terminu do wezwania organu administracyjnego do usunięcia naruszenia prawa. Sąd nie będzie w tej materii wydawał odrębnego rozstrzygnięcia, lecz w przypadku uznania, że uchybienie terminu nastąpiło bez winy skarżącego, sąd merytorycznie rozpozna skargę(art. 52 § 3)[2].
3) Wyeliminowanie rozbieżności w obecnym orzecznictwie sądowym dotyczącym wykładni przepisów p.p.s.a., w tym m.in.:
- usunięcie rozbieżności związanej z istnieniem podstawy prawnej odrzucenia skargi, gdy przepis szczególny wprowadza konieczność kwalifikowanego naruszenia interesu prawnego lub uprawnień wnoszącego skargę na takie akty (art. 58),
- wskazanie wprost w ustawie, że na postanowienie zawieszające postępowanie oraz postanowienie odmawiające podjęcia zawieszonego postępowania stronie przysługuje zażalenie (art. 131),
- jednoznaczne przesądzenie konieczności wezwania strony do uiszczenia opłaty kancelaryjnej pod rygorem jej ściągnięcia w przypadku, gdy strona złożyła wniosek o doręczenie odpisu wyroku oddalającego skargę wraz z uzasadnieniem (art. 234).
[1] Zmiana doprecyzowująca poprzednią nowelizację, wprowadzoną na skutek wyroku TK z dnia 14 października 2008 r., sygn. akt. SK 6/07
[2] Zmiana uwzględnia wnioski płynące z wyroku siedmiu sędziów NSA z dnia 14 marca 2011 r., sygn. akt I FPS 5/10, wskazującego na procesowy charakter czternastodniowego terminu na wniesienie wezwania do usunięcia naruszenia prawa
Małgorzata Duda-Plesińska - doradca podatkowy oraz aplikantka trzeciego roku aplikacji radcowskiej przy OIRP w Warszawie. W latach 2010-2013 pracowała w zespole Mergers & Acquisitions/International Tax firmy Deloitte. Obecnie zatrudniona w sektorze finansowym. Specjalizuje się w zasadach opodatkowania restrukturyzacji, międzynarodowych aspektach prawa podatkowego oraz zagadnieniach procedury podatkowej oraz sądomoadministracyjnej.
Małgorzata jest absolwentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Szkoły Prawa Niemieckiego we współpracy z Uniwersytetem w Heidelbergu oraz Uniwersytetem w Moguncji. Studiowała również na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Zurychu .
