Rachunki zbiorcze (ang. omnibus accounts) zostały wprowadzone do polskiego prawa rynków kapitałowych na mocy ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r., Nr 234, poz. 1391). Nowe regulacje weszły w życie od dnia 1 stycznia 2012 r. Choć od tego czasu minał już ponad rok, stosunkowo mało mówi się o ich istnieniu. Zgodnie z przepisami ustawy są to rachunki, na których mogą być rejestrowane zdematerializowane papiery wartościowe nienależące do osób, dla których rachunki te są prowadzone, ale należące do innej osoby lub osób. Warto zauważyć, iż rachunki zbiorcze są niezależne od kont depozytowych oraz rachunków papierów wartościowych prowadzonych przez depozyt papierów wartościowych. Należy podkreślić, że rachunki zbiorcze funkcjonują już w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej.
W aspekcie wprowadzanych w polskim systemie prawa rynku kapitałowego zmian należy zastanowić się nad tym jakie mogą przynieść one korzyści. Przede wszystkim należy wskazać, że wprowadzenie rachunków zbiorczych otwiera rynek dla nowych inwestorów poprzez ułatwienie inwestowania. Rachunki zbiorcze umożliwiają podmiotom zagranicznym posiadającym rachunek w zagranicznej instytucji depozytowej uczestnictwo (za pośrednictwem rachunku zbiorczego) w obrocie na polskim rynku kapitałowym bez potrzeby otwierania indywidualnego rachunku papierów wartościowych. Poprzez rachunki zbiorcze możliwe stało się powiązanie polskiego systemu depozytu papierów wartościowych z systemami zagranicznymi, co istotnie wpływa na aktywność inwestorów zagranicznych na polskim rynku kapitałowym.
W wyniku zwiększenia atrakcyjności oraz dostępności do rynku dojdzie do zwiększenia napływu kapitału. Efektem powyższego będzie poszerzenie bazy inwestorów i zróżnicowane ich struktury. Większa liczba zawieranych transakcji może w efekcie doprowadzić do zwiększenia stabilności i poprawy płynności obrotu na rynkach. Warto zauważyć, że dotychczasowe rozwiązania istniejące na polskim rynku kapitałowym były dla zagranicznych inwestorów bardzo kosztowne i skomplikowane.
Z drugiej strony trzeba również zastanowić się czy wprowadzane zmiany mogą powodować określone zagrożenia. Biorąc pod uwagę istotę instytucji, a zatem możliwość rejestrowania papierów wartościowych nie należących do osób, dla których rachunki zbiorcze są prowadzone, można dojść do wniosku, że taki stan rzeczy może prowadzić do obniżenia przejrzystości w zakresie identyfikowania rzeczywistych posiadaczy papierów wartościowych. Ograniczona zatem będzie przede wszystkim informacja o końcowych nabywcach papierów wartościowych.
Biorąc pod uwagę powyższe korzyści i zagrożenia, wprowadzenie na polskim rynku kapitałowym rachunków zbiorczych należy uznać za pozytywne. Takie rozwiązanie doprowadzi z pewnością do zwiększenia konkurencyjności rynku.
Dr Szymon Okoń, doktor nauk prawnych, doktor nauk ekonomicznych w zakresie finansów. Absolwent prawa na UAM w Poznaniu oraz finansów i rachunkowości na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Związany z Katedrą Inwestycji i Rynków Kapitałowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Jego główną specjalnością są transakcje fuzji i przejęć, aspekty prawne i finansowe rynków kapitałowych oraz finanse i bankowość. Studiował na Edinburgh Napier University oraz London School of Economics and Political Science. Jego doświadczenie obejmuje uczestnictwo w licznych projektach transakcyjnych i restrukturyzacyjnych oraz doradztwo korporacyjne. Zdobywał także doświadczenie w obszarze regulacyjnym rynku finansowego. Doradzał przy realizacji obowiązków informacyjnych związanych z obrotem instrumentami finansowymi, w tym przy tworzeniu struktur ukierunkowanych na ich optymalizację.
