Wprowadzenie
Z dniem 1 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa o systemie monistycznym w niderlandzkich spółkach kapitałowych (tzw. One Tier Act), która zapewnia swobodę w wyborze formy organizacyjnej prywatnych spółek kapitałowych (B.V., Besloten Vennootschap) oraz publicznych spółek kapitałowych (N.V., Naamloze Vennootschap). Powyższa zmiana jest częścią większej reformy, która weszła w życie odpowiednio w październiku 2012 r. oraz w styczniu 2013 r. Inne prace legislacyjne dotyczyły m.in. uelastycznienia i odformalizowania przepisów prawnych dotyczących spółki B.V. (tzw. Reforma B.V. Flex)[1], zasad działania w konflikcie interesów, zatrudnienia dyrektorów, ograniczeń w łączeniu kilku stanowisk w organach różnych spółek, równouprawnienia kobiet i mężczyzn w radach nadzorczych i zarządach największych spółek.
Dotychczas obowiązująca regulacja prawna przewidywała istnienie systemu dualistycznego, polegającego na wydzieleniu w strukturze korporacyjnej spółki organu zarządzającego (zarząd) oraz organu nadzorującego (rada nadzorcza). Rada nadzorcza nie była jednak, w przypadku każdej spółki kapitałowej, organem obligatoryjnym. Co ciekawe, prawo holenderskie przewidywało, że funkcje dyrektora zarządzającego mogła pełnić inna osoba prawa. W praktyce prawo nie zakazywało oddelegowania funkcji wykonawczych dla określonych członków zarządu, tzw. Executive Comimittee. System ten był zbliżony do rozwiązania monistycznego.
Prawo holenderskie przewiduje również wyjątkową regulację dla największych spółek kapitałowych, tzw. structuurregime. Reżim ten dotyczy spółek, których kapitał zakładowy wraz z rezerwami wynosi co najmniej 16 milionów euro, a spółka zatrudnia w Holandii co najmniej 100 pracowników oraz posiada radę pracowniczą. W wypadku takich spółek obligatoryjne było powołanie rady nadzorczej i przekazanie jej określonych kompetencji[2]
Reforma prawa spółek była motywowana chęcią zapewnienia większej konkurencyjności prawa względem innych, zagranicznych systemów prawnych, a w zakresie dotyczącym prywatnej spółki kapitałowej ułatwienia przedsiębiorcom prowadzenia działalności w tej formie, poprzez zniesienie m.in. wymogów kapitałowych, zapewnienie swobody w wyborze struktury korporacyjnej (system dualistyczny vs. system monistyczny).
Podstawowe założenia reformy
Aktualna reforma prawa spółek w sposób oficjalny wprowadza model monistyczny do obu typów niderlandzkich spółek kapitałowych. Rozwiązanie to jest przyjmowane w szczególności w anglosaskich porządkach prawnych, ale znajduje uznanie także w europejskim prawie spółek (por. spółka europejska). Założeniem tego modelu jest powołanie jednego organu złożonego z dyrektorów wykonawczych i dyrektorów niewykonawczych. Funkcje dyrektorów wykonawczych zbliżone są do zadań członków zarządu, zaś dyrektorów niewykonawczych do członków rady nadzorczej. Zasadnicza różnica polega na zniesieniu granic korporacyjnych pomiędzy tymi członkami.
Nowa regulacja wpłynie również na ustawową alokację obowiązków członków zarządu i rady nadzorczej oraz solidarną odpowiedzialność. Podział obowiązków członków rady dyrektorów może zostać określony w umowie spółki bądź innym dokumencie korporacyjnym, co w konsekwencji będzie wpływać na zasady odpowiedzialności tych członków[3]. Każdy członek zarządu odpowiedzialny jest za ogólne prowadzenie spraw spółki. Członkowie zarządu ponoszą pełną i solidarną odpowiedzialność w razie nienależytego wykonywania swoich obowiązków. Członek zarządu może zwolnić się z odpowiedzialności, o ile wykaże, że nie można mu przypisać tego niewłaściwego działania lub że nie wykazał się niedbałością w zapobieżeniu konsekwencjom takiego działania
Przepis art. 2:129a Niderlandzkiego Kodeksu Cywilnego („NKC”) dla publicznej spółki oraz przepis art. 2:239a NKC dla prywatnej spółki przewiduje zasady podziału kompetencji dyrektorów, wskazując, iż do wyłącznej kompetencji dyrektorów niewykonawczych należy nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez dyrektorów. Ponadto dyrektorzy wykonawczy nie mogą uczestniczyć w głosowaniu nad kwestiami dotyczącymi ich wynagrodzenia. Również, dyrektorami niewykonawczymi mogą być jedynie osoby fizyczne
Jako zalety systemu monistycznego wskazuje się przede wszystkim: zapewnienie dyrektorom niewykonawczym uczestniczenie w bieżącym zarządzaniu spółką i możliwość szybszego uzyskania wiedzy o sprawach spółki (niekiedy bowiem komunikacja między radą nadzorczą i zarządem nie jest zbyt głęboka, a w efekcie rada nadzorcza otrzymuje niepełne informacje o działaniach biznesowych spółki). Dodatkowo, wprowadzenie systemu monistycznego w prawie niderlandzkim pozwala zagranicznym spółkom oraz grupom kapitałowym, przede wszystkim z kręgu państwa anglosaskich, na łatwiejsze zarządzanie należącą do ich grupy spółek spółką holenderską.
Inne wybrane założenia reformy niderlandzkiego prawa spółek
Kompleksowa reforma prawa spółek dotyczyła także wielu innych, ważnych kwestii wpływających na funkcjonowanie niderlandzkich spółek kapitałowych.
Ustawodawca niderlandzki postanowił również uregulować kwestie konfliktu interesów członków zarządu. Członek zarządu powinien działać w interesie spółki oraz w interesie związanego ze spółką przedsiębiorstwa. W przypadku konfliktu interesów członek zarządu bądź rady nadzorczej powinien powstrzymać się od podejmowania decyzji. Nowelizacja dotyczyła usunięcia przepisu, który przewidywał, że w przypadku podjęcia decyzji przez osobę działającą w sytuacji konfliktu interesów, pod określonymi warunkami, możliwe było jej wzruszenie wobec podmiotów trzecich. Aktualnie, naruszenie tego zakazu będzie miało jedynie skutki wewnętrzne.
Zdecydowano się również na ograniczenie członkom organów spółki możliwości zasiadania w wielu organach innych spółek. Zakaz ten dotyczy jedynie wielkich spółek kapitałowych, które spełniają co najmniej dwa z trzech podanych kryteriów, tj. a) posiadających środki trwałe o wartości większej niż 17,5 miliona euro, b) obrót netto powyższej 35 milionów euro bądź c) zatrudniających więcej niż 250 pracowników. W takiej sytuacji członkiem zarządu nie może być osoba zasiadająca w radach nadzorczych bądź będąca dyrektorem niewykonawczym w dwóch innych spółkach bądź pozostająca przewodniczącym rady nadzorczej bądź rady dyrektorów w innej spółce[4]. Z kolei członkiem rady nadzorczej wspomnianej wyżej wielkiej spółki kapitałowej nie może być osoba zajmująca pięć lub więcej stanowisk w radach nadzorczych innych spółek[5].
One-Tier Act zawiera także zalecenie dotyczące zrównoważonego składu organów największych (spełniających dwa z kryteriów wskazanych w poprzednim akapicie) spółek kapitałowych, polegające na zapewnieniu udziału co najmniej 30% kobiet i odpowiednio 30% mężczyzn w tych organach.
Podsumowanie
Reforma niderlandzkiego prawa spółek, w szczególności w zakresie systemu monistycznego może przyczynić się do wznowienia dyskusji w Polsce nad zasadnością wprowadzenia takiego rozwiązania do prawa polskiego. Równoległe istnienie systemu dualistycznego i monistycznego, z pewnością, zapewniałoby spółkom możliwość swobodnego wyboru formy wewnętrznej organizacji. Forma ta byłaby dopasowana do prowadzonej działalności gospodarczej, a także spójna ze strukturą korporacyjną spółek-matek, inkorporowanych w kręgu prawa anglosaskiego. Ponadto, przy założeniu istnienia podstawowych swobód w prawie wspólnotowym, niderlandzka prywatna spółka kapitałowa może również cieszyć się zainteresowanie polskich przedsiębiorców, prowadzących transgraniczną działalność gospodarczą.
[1] Por. biuletyn NautaDutilh, Flex BV Management Board Members and Supervisory Board Members. New Dutch Company Law Rules, link: http://www.nautadutilh.com/publicationfiles/flexbv/ND_FLEX_BV_MANAGEMENTBOARD_ENG_HR.pdf, informacja prasowa „The business community benefits form one-tier model”, Rządu Królestwa Niderlandów z dnia 28 września 2012 r., link: http://www.government.nl/news/2012/09/26/the-business-community-benefits-from-the-one-tier-model.html
[2] Towards a Simpler and More Flexible Law of Private Companies. A New Approach and the Dutch Experience, Harm-Jan de Kluiver, ECFR 2006, s. 60 i nast.
[3] Por. artykuł 2:9 Niderlandzkiego Kodeksu Cywilnego („Burgerlijk Wetboek”). Wersja angielska dostępna jest pod adresem: http://www.dutchcivillaw.com/civilcodebook022.htm, wersja niderlandzka: http://maxius.nl/burgerlijk-wetboek-boek-2/boek2.
[4] Por. art. 2:132a NKC w zakresie publicznej spółki kapitałowej oraz art. 2:242a NKC dla prywatnej spółki kapitałowej.
[5] Por. art. 2:142a NKC w zakresie publicznej spółki kapitałowej oraz art. 2:252a NKC dla prywatnej spółki kapitałowej.
Katarzyna Reszczyk jest doktorem nauk prawnych, adwokatem i członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz associate w polsko-niemieckiej kancelarii prawniczej z siedzibą w Warszawie.
Katarzyna Reszczyk posiada wieloletnie doświadczenie zawodowe w obsłudze spółek kapitałowych i osobowych, od 2006 roku zdobywała doświadczenie w kancelarii świadczącego usługi doradztwa prawnego w zakresie bieżącej obsługi prawnej spółek, restrukturyzacji spółek i grup spółek oraz fuzji i przejęć. W ramach swojej działalności zawodowej uczestniczyła w wielu transakcjach M&A, postępowaniach z zakresu sporów korporacyjnych przygotowywała opinie prawne z zakresu prawa spółek i prawa cywilnego. Aktualnie zajmuje się doradztwem korporacyjnym, doradztwem w sporach sądowych oraz projektach infrastrukturalnych.
W roku 2017 roku obroniła na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego doktorat pt. "Prowadzenie spraw spółki akcyjnej przez zarząd" przygotowany pod kierunkiem prof. dr hab. Adama Opalskiego.
W roku 2010 ukończyła z wyróżnieniem studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji UW, pracę magisterską pod tytułem „Interes spółki kapitałowej na tle porównawczym” obroniła pod kierunkiem prof. dr hab. Adama Opalskiego. W tym samym roku ukończyła także kurs Szkoły Prawa Niemieckiego, współtworzony przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytet w Bonn. W roku 2012 była stypendystką na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Kolonii oraz uczestniczyła w projekcie dotyczącym zarządzania wiedzą kadry kierowniczej w spółce RheinEnergie AG z siedzibą w Kolonii, organizowanym przy współpracy z Uniwersytetem w Kolonii.
Ukończyła studia doktoranckie Katerze Międzynarodowego Prawa Prywatnego i Handlowego WPiA UW i prowadziła zajęcia dydaktyczne z prawa prywatnego międzynarodowego. Autorka licznych publikacji z prawa spółek i prawa prywatnego międzynarodowego.
