Łączenie spółek jest jednym ze sposobów usprawnienia prowadzenia działalności gospodarczej. Proces ten pozwala np. zredukować koszty operacyjne, zwiększyć udział w rynku lub konkurencyjność, a niekiedy nawet umożliwić przetrwanie na rynku. Jednakże udana fuzja powinna być poprzedzona nie tylko identyfikacją przyszłych korzyści, ale również wieloobszarową analizą potencjalnych problemów prawnych z nią związanych. Badanie to pozwoli zweryfikować mogące się wiązać z połączeniem obowiązki uzyskania stosownych aktów administracyjnych (np. pozwoleń lub zezwoleń), umożliwiając tym samym uniknięcie niepożądanych skutków ich braku.
Fuzja spółek może nastąpić przez przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmującą w zamian za udziały (akcje) spółki przejmującej (łączenie przez przejęcie) albo w wyniku zawiązania nowej spółki, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały (akcje) nowej spółki (łączenie przez zawiązanie nowej spółki). Proces ten składa się zasadniczo z kilku faz: zarządy spółek ustalają plan połączenia (tzw. faza managerska), wspólnicy (akcjonariusze) łączących się spółek podejmują uchwały o łączeniu spółek (faza właścicielska) oraz wpisu połączenia do rejestru (faza rejestracyjna).
Sukcesja uniwersalna
W efekcie połączenia spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Na spółkę przejmującą albo spółkę nowo zawiązaną przechodzą z dniem połączenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej.
Fuzja ma zatem skutek sukcesji uniwersalnej (ogólnej). Zasada ta podlega jednak ograniczeniom. Istotnym przypadkiem wyłączenia spod sukcesji uniwersalnej zajmował się dość niedawno Sąd Najwyższy (uchwała z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 80/15). W przedmiotowej sprawie doszło do połączenia spółek przez przejęcie. Spółką przejmującą była spółka mająca status cudzoziemca w rozumieniu Ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (dalej „Ustawa”), a spółka przejmowana była użytkownikiem wieczystym nieruchomości. W konsekwencji połączenia spółka przejmująca została ujawniona w księgach wieczystych jako nowy użytkownik wieczysty nieruchomości.
Połączenie wymaga Zezwolenia
Zgodnie z Ustawą podmiot mający status cudzoziemca co do zasady musi uzyskać zezwolenie (decyzję administracyjną) Ministra właściwego do spraw wewnętrznych (dalej „Zezwolenie”). Inaczej nabycie nieruchomości jest nieważne. W omawianej sprawie spółka przejmująca nie podlegała wyłączeniu spod obowiązku uzyskania Zezwolenia, nie miała też Zezwolenia w dacie fuzji. W związku z powyższym Minister Spraw Wewnętrznych wystąpił z żądaniem stwierdzenia nieważności nabycia użytkowania wieczystego przez spółkę przejmującą.
Sąd Najwyższy w powyższej sprawie stwierdził, że o ile sam proces łączenia spółek był skuteczny (uchwały połączeniowe są ważne), to nie powoduje on skutku prawnego w postaci przejścia prawa użytkowania wieczystego na spółkę przejmującą z uwagi na brak Zezwolenia. Innymi słowy brak Zezwolenia powoduje, że do nabycia prawa do nieruchomości nie dochodzi, natomiast co do zasady w żaden sposób nie podważa to innych skutków, jakie miała wywołać czynność prawna albo zdarzenie prawne mające być podstawą tego nabycia (tj. innych skutków fuzji).
Jak uniknąć Konsekwencji braku Zezwolenia
Konsekwencje powyższego są bardzo istotne. Należy bowiem pamiętać, że w wyniku procesu łączenia byt prawny spółki przejmowanej ustaje i spółka ta zostaje wykreślona z rejestru przedsiębiorców. W omawianym przypadku użytkownik wieczysty nieruchomości przestał istnieć a prawo to nie przeszło na spółkę przejmującą. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku iż w takiej sytuacji prawo użytkowania wieczystego wygasa. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że prawo własności nieruchomości w analogicznej sytuacji zostałoby nabyte nieodpłatnie przez Skarb Państwa z mocy prawa w oparciu o art. 25e ust. 1 Ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.
Jak wskazano powyżej brak Zezwolenia przy łączeniu spółek może prowadzić do kosztownych konsekwencji. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem pozwalającym uniknąć problemów jest wykonanie (jeszcze przed przystąpieniem do fazy managerskiej połączenia) analizy prawnej (audytu prawnego) wszystkich łączących się spółek. Proces ten pozwoli zdiagnozować obszary ryzyka związane z fuzją, a następnie umożliwi przygotowanie zestawu działań koniecznych do ich wyeliminowania (np. w omawianym przypadku zidentyfikowanie konieczności uzyskania Zezwolenia).
Adwokat Michał Żołubak - założyciel Kancelarii Adwokackiej MZKA Legal skupiającej się na obsłudze polskich i zagranicznych przedsiębiorców. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Michał posiada również dyplom ukończenia studiów podyplomowych z zakresu prawa angielskiego i europejskiego prowadzonych przy współpracy Uniwersytetu Warszawskiego z Uniwersytetem Cambridge. Członek warszawskiej Izby Adwokackiej. Michał szczyci się ponad 10 letnim doświadczeniem zawodowym w zakresie wyspecjalizowanego doradztwa prawnego w transakcjach M&A, obsługi prawnej procesu obrotu nieruchomościami jak również przy transakcjach transferu technologii. Michał Żołubak jest autorem licznych publikacji w polskich i zagranicznych periodykach.
Leave a Comment
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.
Szanowni Państwo, opisywane orzeczenie SN jest uchwałą, a nie postanowieniem :))
Dziekujemy za czujność – już poprawione.