Wpływ nowych regulacji KE na funkcjonowanie przedsiębiorstw elektroenergetycznych (CZĘŚĆ I)

Kryzys finansowy wykazał, że brak informacji o skali handlu instrumentami pochodnymi przez przedsiębiorstwa na rynku umów bilateralnych zakłóca skuteczność samoregulacji rynków finansowych oraz terminową identyfikację ryzyka dla gospodarki powstającego na tych rynkach. Przykładem może być ryzyko kredytowe, które okazało się znacznie większe niż szacowały to urzędy regulacyjne i same przedsiębiorstwa w okresie poprzedzającym kryzys.

Kryzys finansowy ujawnił również niedoskonałości hurtowego rynku energii. Okazało się, iż procesy zachodzące na hurtowym rynku energii są w znacznej mierze zależne od globalnych zdarzeń na rynkach finansowych, co więcej poważnymi graczami na hurtowym rynku energii są te same podmioty, które aktywnie uczestniczą w obrocie na rynkach finansowych. Specyfika związana z obrotem towarowym na rynku energii elektrycznej okazała się jedynie po części prawdziwa, gdyż znaczący udział w obrocie na tym rynku mają instrumenty pochodne oparte na energii, które poza swoją bazą niewiele różnią się od instrumentów finansowych.

W odpowiedzi na kryzys finansowy i specyfikę handlu na rynku finansowym Komisja Europejska opublikowała propozycje rozporządzeń i dyrektyw (lub ich aktualizacji), tworzących pakiet, zwiększający zarówno konsolidację hurtowego rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej, jak i jego transparentność[1]. Zakłada się, że hurtowy rynek energii jest podstawą dla decyzji inwestycyjnych w elektroenergetyce, stąd powinien być charakteryzowany przez wysoki poziom zaufania do jego mechanizmu – wszelkie zakłócenia prawidłowości jego funkcjonowania mogą prowadzić do niewłaściwej alokacji inwestycji, wzrostu zmienności cen energii elektrycznej, a w efekcie dla niezasadnie wysokich jej cen dla odbiorcy końcowego.

Hurtowy rynek energii (jej nośników oraz instrumentów pochodnych opartych na energii) w Unii Europejskiej oraz w poszczególnych państwach członkowskich – jako rynek towarowy – do czasu kryzysu finansowego cieszył się znaczącą swobodą, a przede wszystkim nie został objęty regulacją dyrektywy MiFID[2]. Sytuacja taka powodowała powszechne przekonanie, iż hurtowy rynek energii z uwagi na znaczącą liczbę uczestników nie jest podatny na ryzyka związane z niewypłacalnością i bankructwem poszczególnych jego uczestników. Właśnie znacząca liczba podmiotów działających na tym rynku miała być gwarantem, iż zawirowania towarzyszące głośnym bankructwom na rynku finansowym nie powtórzą się na hurtowym rynku energii. Istotne znaczenie miał również fakt, iż graczami na hurtowym rynku energii są podmioty posiadające aktywa produkcyjne, a więc osadzone w realnym świecie wytwarzania, dla których udział
w rynku stanowi narzędzie optymalizacji sprzedaży wytworzonej przez siebie energii. Okoliczność ta miała stanowić przewagę towarowego rynku energii nad rynkiem finansowym, gdzie dominowały podmioty powołane wyłącznie w celu obrotu instrumentami dostępnymi na nim.

Dodatkowo wskazać należy, iż hurtowy rynek energii, wbrew pozorom, poddany był regulacji w bardzo umiarkowany sposób, co więcej zasadniczo była to kontrola sprawowana przez poszczególne państwa członkowskie, pomimo rysującego się na terenie Unii Europejskiej trendu unifikacji hurtowych rynków energii oraz regulacji na nim. Udział w rynku wymagał posiadania licencji wydawanej przez regulatora z państwa członkowskiego właściwego miejscowo dla rynku, na którym odbywa się obrót energią. Ewentualne obowiązki sprawozdawcze miały zapewnić ogólny ogląd rynku, jego wolumenu, weryfikacji realizacji obowiązków ekologicznych oraz służyć realizacji celów fiskalnych. Obowiązki związane z raportowaniem nie były zaprojektowane jako narzędzia pozwalające na kontrolę poprawności rynkowych zachowań uczestników tego rynku. Co więcej brak jasnych regulacji dotyczących zasad obrotu na rynku towarowym (również giełdowym), jak ma to miejsce w przepadku rynku finansowego objętego regulacją dyrektywy MAD, pozwalał na zachowania niedopuszczalne na rynkach finansowych.

Wzmacnianie regulacji rynku energii elektrycznej

Pierwszym krokiem w kierunku wprowadzania nowych regulacji była deklaracja krajów grupy G-20 o potrzebie zwiększenia nadzoru nad rynkiem terminowym. W konsekwencji Komisja Europejska zaproponowała dalsze zwiększenie nadzoru nad tym rynkiem, proponując objąć nadzorem rynku kapitałowego także instrumenty terminowe rozliczane poprzez fizyczną dostawę (do tej pory wyłączone)[3].

Wspomniane deklaracje, a w przypadku działań Komisji Europejskiej konkretne inicjatywy ustawodawcze, zaniepokoiły uczestników hurtowego rynku energii elektrycznej. Głos w dyskusji zaczęły zabierać zarówno poszczególne przedsiębiorstwa energetyczne, jak i organizacje branżowe. W latach 2009 – 2011 pojawiły się projekty aktów regulujących rynek towarowy energii oraz projekty odnoszące się do rynku finansowego, mogące wywierać poważny wpływ na rynek energii. Wskazać tu należy na nowe akty prawne oraz propozycje zmian dotychczasowych regulacji:

1)      EMIR – rozporządzenie UE w sprawie instrumentów pochodnych, partnerów centralnych i repozytoriów transakcji^[4] nakładające obowiązek rozliczania centralnego transakcji wybranymi derywatami handlowanymi na rynku OTC oraz limity pozycji dla tego handlu;

2)      REMIT (Regulatory on Energy Market Integrity and Transparency) – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie integralności i przejrzystości rynku energii^[5];

3)      propozycja zmiany Dyrektywy MAD – Dyrektywa 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku)[6], regulująca problem manipulowania danymi wpływającymi na sytuację na rynku;

4)      MiFID II – propozycja zmiany Dyrektywy Komisji 2006/73/WE z 10 sierpnia 2006 r. wprowadzająca środki wykonawcze do dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów organizacyjnych i warunków prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa inwestycyjne oraz pojęć zdefiniowanych na potrzeby tejże dyrektywy i zmieniająca Dyrektywę 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych zmieniająca dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/22/EWG^[7], regulująca zawieranie transakcji przez instytucje finansowe, a szczególnie podejmowanie przez nie ryzyka w imieniu i na rzecz klientów;

5)      propozycja zmiany Dyrektywy CAD i CDR – Dyrektywa 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych^[8], Dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe[9], regulujące wymogi kapitałowe firm działających na rynkach finansowych.

 Tabela 1. Podstawowe regulacje dotyczące rynków finansowych, które będą miały wpływ na rynek energii w Polsce

Prowadzony przez Komisję Europejską proces zmiany zasad ujętych w podstawowych dla rynków finansowych aktach prawa wspólnotowego zaowocował wejściem w życie w dniu 16 sierpnia 2012 roku rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 648/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie instrumentów pochodnych będących przedmiotem obrotu poza rynkiem regulowanym, kontrahentów centralnych i repozytoriów transakcji (Dz.U. L 201 z 27.7.2012, str. 1—59) (EMIR), a także uszczegółowieniem propozycji zmian dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/39/WE z 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID II). W dalszym ciągu trwają prace nad zmianą dyrektywy 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2003 r. w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku kapitałowym) (MAD).

Źródło: opracowanie własne

Tak długo jak powyżej przedstawione regulacje pozostawały w sferze planów uczestnicy rynku energii elektrycznej wydawali się traktować projekty Komisji Europejskiej z rezerwą, ufając, iż specjalna pozycja „ich” rynku ochroni go przed nowymi regulacjami. Stan zawieszenia przerwało uchwalenie i wejście w życie rozporządzenia REMIT, co stało się wyraźnym sygnałem, iż hurtowy rynek energii elektrycznej traktowany jest przez Komisję Europejską jako kolejny rynek, który w interesie konsumentów poddać należy takiej samej regulacji jak rynek finansowy. Sposób prowadzenia prac legislacyjnych oraz stanowcze stanowisko Komisji Europejskiej stało się asumptem dla uczestników rynku do podejmowania coraz bardziej stanowczych działań lobbingowych. Objęcie regulacją nowych obszarów handlu sprawi, że coraz więcej przedsiębiorstw będzie zmuszonych funkcjonować w reżimie przewidzianym dla instytucji finansowych. Regulacja MiFID II będzie równocześnie bardziej kompleksowa poprzez rezygnację z wielu wyłączeń, które powodowały, iż znacząca część rynku pozostawała poza zakresem regulacji MiFID I. Podstawowe regulacje dotyczące rynków finansowych, które będą miały wpływ na rynek energii w Polsce przedstawiono w tabeli 1.

Podstawowe znaczenie dla zmiany funkcjonowania rynku energii będą miały dwie regulacje. Komisja Europejska oczekuje, iż EMIR spowoduje wzrost zaufania konsumentów do hurtowych rynków energii poprzez redukcję ryzyka na tym rynku dzięki zwiększeniu wymogów w zakresie raportowania oraz centralnego rozliczania kontraktów na rynku przez dedykowaną izbę rozliczeniową. Rozporządzenie wprowadza obowiązek rozliczania transakcji poprzez izby rozliczeniowe (zwolnienia poniżej progu minimalnego) oraz obowiązek informacyjny i sprawozdawczy – zgłaszanie do repozytoriów transakcji wszystkich transakcji pochodnych. Co ważne dla energetyki EMIR przewiduje zwolnienie z obowiązkowego rozliczania za pośrednictwem izb rozliczeniowych transakcji wewnątrz grupy kapitałowych (pozostaje wymóg sprawozdawczości). Przewiduje się, iż skutkiem tej regulacji będzie ustanowienie bardziej rygorystycznych wymogów dla zabezpieczenia i zarządzania ryzykiem dla nierozliczanych centralnie kontraktów na rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych.

Obecnie trwa intensywna dyskusja nad regulacjami wykonawczymi. Zaproponowane przez ESMA (European Securities and Markets Authority) standardy techniczne powiązane z EMIR w zakresie zarządzania portfelem, które dotyczą zarówno instytucji finansowych, jak i niefinansowych działających na terenie Unii Europejskiej, przewidują następujące limity dla obowiązku centralnego rozliczania: 1 mld euro wartości pozycji (szacowane w cenach spot) dla derywatów kredytowych i na aukcje; 3 mld euro wartości pozycji (szacowane w cenach spot) dla derywatów na stopę procentową, kurs walutowy oraz towarowe derywaty kredytowe i niewymienione wcześniej. Jeszcze bardziej istotne dla rynku energii zmiany będą pochodną wprowadzenia regulacji MiFID II. Co ważne dla rynku energii, na obecnym etapie prac legislacyjnych osiągnięto kompromis polegający na wyłączeniu z zakresu regulacji kontraktów z fizyczna dostawą. Równocześnie zostało przesądzone, iż uprawnienia do emisji dwutlenku węgla (EUAs) uznane zostały za instrumenty finansowe (derywaty towarowe). Proponowane zmiany dotyczyć będą:

• struktury rynku – wprowadzenie pojęcia rynku OTF (Organised Trading Facility), jako uzupełnienie w stosunku do MTF (Multilateral Trading Facility) i rynku giełdowego oraz stopniowe przenoszenie handlu i zabezpieczania ryzyka na część regulowaną rynku finansowego;
• przejrzystości handlu – wymóg przedstawiania informacji o zawartych transakcjach przez operatorów rynków regulowanych;
• wymogów organizacyjnych dla uczestników rynku.

Wpływ rozwoju rynku na strukturę przedsiębiorstw elektroenergetycznych

Do niedawna uważano, że specyfika funkcjonowania rynku energii elektrycznej sprawi, iż handel na nim będzie istotnie różnił się od praktyk związanych z zawieraniem kontraktów na dojrzałych rynkach finansowych. Jednak zmiany wywołane postępującą liberalizacją oraz konsolidacją unijnego rynku energii wskazują, że transakcje na hurtowym rynku energii elektrycznej (a także część handlu na rynku detalicznym) mogą być w niedalekiej przyszłości nie tylko realizowane, ale i regulowane analogicznie do unijnych rynków instrumentów finansowych. Taki kierunek zmian potwierdzają zarówno planowane regulacje, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa obrotu na rynkach towarowych, w tym rynku energii elektrycznej, jak i standaryzacja handlu. Ta ostatnia jest wspierana przez coraz częstsze stosowanie umów standardowych i poszukiwanie poprawy efektywności zarządzania ryzykiem na rynku energii elektrycznej poprzez centralizację w przedsiębiorstwach elektroenergetycznych handlu w tradingu.

Tradycyjny model przedsiębiorstwa elektroenergetycznego opierał się na założeniu, że jego podstawowymi zadaniami są produkcja i sprzedaż energii elektrycznej oraz że działalność handlową prowadzić może niezależnie każde z ogniw tworzenia wartości:

–          na rynku hurtowym jednostka odpowiedzialna za wytwarzanie energii (sprzedaż produkcji) oraz jej sprzedaż na rynku detalicznym (np. klientom przemysłowym bezpośrednio połączonym siecią elektroenergetyczną z producentem)  oraz

–          na  rynku detalicznym w jednostce odpowiedzialnej za sprzedaż klientom finalnym.

Planowanie oraz bilansowanie produkcji i sprzedaży odbywało się dla całego przedsiębiorstwa, ale realizowane było niezależnie w poszczególnych ośrodkach. Zaś rola handlu hurtowego ograniczona była do zarządzania portfelem spekulacyjnym (tzw. prop trading, czyli handel na własny rachunek tego ośrodka odpowiedzialności) oraz zabezpieczania jego pozycji na rynku z fizyczną dostawą (zazwyczaj transakcje forward) poprzez transakcje na rynku finansowym (kontrakty futures, opcje i swapy – tzw. kontrakt wymiany).

Specyfiką tego modelu (rysunek 1) jest dublowanie kompetencji w poszczególnych sferach działalności operacyjnej przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, szczególnie tych związanych z handlem energią elektryczną na rynku hurtowym oraz zarządzaniem portfelami. Oprócz ewentualnej, niekorzystnej konkurencji na rynku hurtowym między ośrodkami odpowiedzialności za wytwarzanie i sprzedaż w ramach jednego koncernu elektroenergetycznego, także do niepełnego wykorzystania najlepszych kadr do prowadzenia działalności handlowej oraz zarządzania ryzykiem z nią związanym.  

Rysunek 1. Organizacja alokacji kompetencji handlowych w przedsiębiorstwie elektroenergetycznym

Źródło: Opracowanie własne.

 Dążenie koncernów elektroenergetycznych do poprawy efektywności funkcjonowania oraz do poszukiwania dodatkowych zysków sprawiło, że wydzielono w ich strukturze ośrodek odpowiedzialny za handel hurtowy (trading). Jego zadaniem jest nie tylko zakup paliw i praw do emisji dwutlenku węgla, ale także handel na hurtowych rynkach energii oraz zarządzanie poszczególnymi portfelami paliw, EUA[10] i energii elektrycznej. Powinien on generować wartość dodaną, dokonując transakcji zabezpieczających przyszłe pozycje (hedging) oraz spekulując na różnych rynkach towarowych powiązanych z działalnością operacyjną przedsiębiorstwa (tzw. prop-trading). Rozwiązanie takie pozwala także przenieść do tradingu zarządzanie tymi elementami ryzyka finansowego, których poziomem można sterować, stosując instrumenty dostępne na rynku hurtowym (z fizyczną dostawą) i finansowym. Kolejną korzyścią jest skoncentrowanie najlepszych pracowników (kompetentnych w dziedzinie handlu hurtowego, instrumentów finansowych i zarządzania ryzykiem finansowym) w tradingu i wyeliminowanie możliwości dublowania kompetencji oraz ponoszenia dodatkowych, zbędnych kosztów zwiększonego zatrudnienia[11].

Liberalizacja rynku energii elektrycznej wpłynęła na rozerwanie dotychczasowej integracji produkcji i sprzedaży energii w ramach jednego koncernu. Handel hurtowy (nazywany także tradingiem) zostaje w organizacji umieszczony pomiędzy tymi obszarami zapewniając:

–          dostęp do rynku innym ogniwom tworzenia wartości w przedsiębiorstwie oraz

–          optymalizację struktury aktywów ośrodków odpowiedzialności.

Można wskazać dwa główne kierunki ewolucji organizacji przedsiębiorstw elektroenergetycznych[12]:

1)      organizacja budowana wokół ośrodka odpowiedzialności za handel hurtowy (tradingu) – przedsiębiorstwo elektroenergetyczne tworzy wartość w sposób zbliżony do instytucji działających na rynkach kapitałowych. Handlowcy zawierając transakcje w ramach otrzymanych limitów dążą do maksymalizacji wartości rynkowej (określonej poprzez wycenę mark-to-market – tzw. równanie do rynku, wycena na podstawie notowań rynkowych) swoich portfeli. Jeżeli przedsiębiorstwo posiada w swojej organizacji także jednostki biznesowe, które zajmują się produkcją oraz sprzedażą energii do klientów końcowych, to ich transakcje zostają rozpisane zgodnie ze standardowymi produktami notowanymi na rynku hurtowym. Podstawowym zadaniem jest osiągnięcie przez trading zdolności do generowania wysokich i stabilnych wyników ekonomicznych Zmienność cen na rynku energii elektrycznej staje się szansą na generowanie dodatkowych zysków;

2)   organizacja wykorzystująca tradycyjne źródła zysków – przedsiębiorstwa elektroenergetyczne, które wybrały ten model rozwoju, koncentrują się na zwiększaniu rentowności wykorzystania posiadanych zasobów oraz rozwoju rentownej sprzedaży na rynku detalicznym. Zwrot z kapitału zabezpieczają zawierając kontrakty długoterminowe oraz dokonując akwizycji przedsiębiorstw dostarczających energię do klientów indywidualnych. Firmy te także rozwijają w swoich organizacjach biura tradingowe. Jednak podstawowym celem ośrodka odpowiedzialności za handel hurtowy w tego typu przedsiębiorstwach jest tworzenie jak największej wartości z operacji powiązanych z fizycznym przepływem energii oraz kreowanie podstaw dla pozostałych jednostek biznesowych do zwiększania ich rentowności i ograniczania ryzyka poprzez zapewnienie efektywnego zabezpieczenia ich pozycji. Podstawowym nośnikiem zyskowności tego typu przedsiębiorstw jest konkurencyjność jednostek biznesowych, realizujących transakcje powiązane z fizyczną dostawą.

Zadaniem tradingu w takiej sytuacji jest kreowanie, dzięki posiadanym kompetencjom handlowym, wartości dodanej dla pozostałych ośrodków odpowiedzialności, będących jego klientami wewnętrznymi. Trading powinien dążyć do optymalizacji ich portfeli poprzez efektywne podejmowanie ryzyka i wykorzystywanie efektu jego dywersyfikacji oraz wdrażanie skutecznych strategii reakcji na ryzyko.

 Jeżeli trading staje się centralnym elementem pionowo zintegrowanej struktury przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, jednym z jego zadań jest generowanie za pomocą wewnętrznych cen rozliczeniowych oddziaływań sterujących, na podstawie których pozostałe jednostki biznesowe przedsiębiorstw podejmują decyzje. Ceny te powinny odpowiadać warunkom rynkowym, tak aby wewnętrzna alokacja kapitału ryzyka była powiązana zarówno z rzeczywistym ryzykiem danej działalności, jak
i szansami rynkowymi. W tym celu zarządzanie podejmowaniem elementów ryzyka finansowego, dla których strategię reakcji na ryzyko można opracować wykorzystując produkty notowane na rynku, przejmuje trading. Posiada on ku temu największe kompetencje, gwarantujące przez to także wyższy zwrot z podejmowania ryzyka finansowego niż inne ośrodki odpowiedzialności. W takiej sytuacji trading staje się substytutem rynku, stawiając do dyspozycji swoich klientów dostęp do rynku oraz całą posiadaną infrastrukturę, w tym służby analityczne, stwarzając potencjał do rozwoju ich innowacyjności oraz posiadany system handlowy dla zarządzania portfelami zabezpieczającymi. Rozwiązanie tego typu pozwala również utrzymywać spójność polityki w stosunku do rynku zewnętrznego. Pozostałymi czynnikami ryzyka finansowego zarządzają bezpośrednio te jednostki, na które są one narażone. Takie rozwiązanie organizacyjne zwiększa dyscyplinę rynkową zarówno w zakresie cen wewnętrznych, jak i cenotwórstwa dla klientów. 

Koncentracja kompetencji w poszczególnych ogniwach tworzenia wartości dodanej przedsiębiorstwa elektroenergetycznego

W momencie przeniesienia odpowiedzialności za handel na hurtowym rynku energii, paliw, praw majątkowych oraz praw do emisji dwutlenku węgla do tradingu, staje się on w przedsiębiorstwie elektroenergetycznym najważniejszym ośrodkiem odpowiedzialnym za wyniki ekonomiczne. Równocześnie przejmuje także zarządzanie tymi elementami ryzyka finansowego, którymi można zarządzać na rynku hurtowym. Nie zmienia się jednak całkowita wartość tego ryzyka w skali koncernu – istotne jest natomiast aktywne zarządzanie portfelem ryzyka finansowego, co może doprowadzić do ogólnej redukcji ryzyka w skali przedsiębiorstwa, przy ograniczeniu kosztów sterowania jego poziomem.

Rysunek 2. Zmieniona organizacja alokacji kompetencji handlowych w łańcuchu tworzenia wartości dodanej przedsiębiorstwa elektroenergetycznego

Źródło: Opracowanie własne.

Działalność tradingu bazuje na dwóch rodzajach portfeli:

1)      portfele zaopatrzeniowe (też hedging) – zaopatrzenie w paliwo, energię lub jej nośniki oraz prawa do emisji dwutlenku węgla, które zostają wykorzystane do produkcji energii elektrycznej, lub jej sprzedaży na rynku detalicznym oraz optymalizowanie podejmowanego ryzyka zgodnie ze strategią przedsiębiorstwa[13];

2)      portfele spekulacyjne – jedynie transakcje zakupu i sprzedaży zawierane na rynku hurtowym (paliwo, energię lub jej nośniki oraz prawa do emisji) w celu generowania zysków w rezultacie zmiany cen produktów powiązanych z rynkiem energii.

W takiej sytuacji efektywność i skuteczność tradingu w zarządzaniu ryzykiem oraz szybkość reakcji na pojawiające się szanse rynkowe stają się podstawowymi warunkami sukcesu przedsiębiorstwa elektroenergetycznego. Należy także podkreślić, że obecnie portfele spekulacyjne przestają pełnić rolę uzupełniającą w stosunku do portfela zaopatrzeniowego, stając się istotnym ośrodkiem tworzenia wartości dodanej w koncernach elektroenergetycznych[14].

Koncentracja kompetencji w handlu hurtowym i sterowaniu poziomem ryzyka
w tradingu oraz przejęcie przez niego odpowiedzialności za zarządzanie ryzykiem finansowym na tym rynku sprawiają, że w przedsiębiorstwie elektroenergetycznym następuje także zmiana alokacji elementów ryzyka finansowego codziennej działalności operacyjnej. Trading staje się odpowiedzialny za zarządzanie przynajmniej następującymi elementami tego ryzyka:

–          ryzyko kredytowe powstałe w handlu na rynku hurtowym (nie dotyczy klientów ośrodka odpowiedzialności za sprzedaż na rynku detalicznym);

–          ryzyko rynkowe;

–          ryzyko kursu walutowego – często zarządzanie tym ryzykiem przekazane zostaje do działów treasury[15], które mają lepsze kompetencje w tym zakresie;

–          ryzyko wolumenu – trading może przejąć finansowe skutki zmiany poboru ilości energii przez klientów i związanego z tym korygowania pozycji na rynkach spot i terminowym (dzięki posiadanym kompetencjom trading może zamienić ryzyko wolumenu na dodatkowe zyski).

Upodabnianie specyfiki ryzyka bieżącej działalności operacyjnej w przedsiębiorstwach elektroenergetycznych do rynków finansowych znajduje odzwierciedlenie w jego strukturze – przeważająca część tego ryzyka powstaje na hurtowym rynku energii i praw do emisji dwutlenku węgla. 

Maklerzy zatrudnieni w tradingu zawierają kontrakty na podstawie wcześniej podpisanych umów ramowych, a transakcje potwierdzają przez telefon lub elektronicznie. Potwierdzeniem transakcji jest faks wysłany do końca dnia przez pracowników zatrudnionych w innych działach (np. back office), co ma zapewniać wysoką efektywność handlu realizowanego przez maklerów, działających w sposób zbliżony do instytucji finansowych. Takie podejście do handlu na hurtowym rynku energii elektrycznej wpływa na ryzyko finansowe bieżącej działalności przedsiębiorstw elektroenergetycznych – jego specyfika upodabnia się wręcz do ryzyka przedsiębiorstw funkcjonujących na rynkach finansowych. Staje się to także podstawą ewolucji systemu regulacyjnego rynku energii elektrycznej, co znajduje odzwierciedlenie w kolejnych inicjatywach ustawodawczych Komisji Europejskiej.

Rysunek 3. Alokacja najważniejszych elementów ryzyka finansowego bieżącej działalności operacyjnej do ośrodków odpowiedzialności przedsiębiorstwa elektroenergetycznego

Źródło: Opracowanie własne.

Sytuacja przedstawiona na rysunku 3 świadczy, że większość czynników ryzyka finansowego bieżącej działalności operacyjnej może być zarządzana przez trading, który wykorzystuje swe kompetencje i dostęp do różnych miejsc prowadzenia handlu (giełdy, elektroniczne platformy handlowe, transakcje na telefon), aby sterować poziomem ryzyka finansowego całego przedsiębiorstwa elektroenergetycznego. Znajduje to także wyraz w ewolucji specyfiki funkcjonowania tradingu, która upodabnia się coraz bardziej do bankowych domów maklerskich działających na rynkach towarowych. Stąd można stwierdzić, że jedną z kompetencji podstawowych tradingu staje się zarządzanie ryzykiem finansowym, które jest bardzo ważną funkcją. Jednakże trading powinien zarządzać tylko tymi elementami ryzyka finansowego, gdzie kreuje to potencjalną przewagę konkurencyjną.

Problematyka regulacji rynku energii elektrycznej, a w szczególności konsekwencji wdrożenia planowanych rozporządzeń i dyrektyw (EMIR, MiFID II /MiFIR II, REMIT, CDR) będzie przedmiotem konferencji planowej na dzień 24 października 2013 r. ZMIANY UWARUNKOWAŃ FUNKCJONOWANIA  RYNKU ENERGII
W UNII EUROPEJSKIEJ, organizowanej przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie pod patronatem Giełdy Papierów Wartościowych (miejsce konferencji to Sala Notowań GPW, więcej na energiacon.pl). Planowany jest udział w konferencji wszystkich zainteresowanych regulacjami rynku, a więc przedstawicieli instytucji UE, regulatorów krajowych, giełd, uczestników rynku oraz przedstawicieli nauki, co powoduje, iż konferencja będzie unikalnym miejscem spotkania często sprzecznych poglądów, co stanowić będzie istotny głos w dyskusji o kierunku rozwoju rynku energii elektrycznej w UE.

Ponadto, na zagadnienia poruszone w niniejszym artykule są przedmiotem dyskusji, do czego zapraszamy, na Blogu o ryzyku, prawie i energetyce (http://blogoryzyku.blogspot.com), jednocześnie polecamy lekturę książki Zmiany uwarunkowań funkcjonowania przedsiębiorstw na rynku energii elektrycznej, która znacząco rozszerza treści poruszone w niniejszym artykule.

Autorzy:

Dariusz Michalski, ekspert w zakresie zarządzania ryzykiem, uważany za najlepszego controllera ryzyka w polskiej elektroenergetyce. Zajmuje się zarówno praktycznymi, jak i naukowymi aspektami zarządzania ryzykiem oraz controllingu ryzyka. Pracując w obszarze ryzyka w jednym z międzynarodowych koncernów energetycznych wdrożył rozwiązania pionierskie w zakresie zarządzania ryzykiem na rynku polskim. Naukowe aspekty zarządzania ryzykiem oraz jego controllingu realizuje w takcie pracy na wyższych uczelniach. Autor wielu publikacji (ponad 100 artykułów oraz 3 książki). Posiada bogate doświadczenie w zakresie prowadzenia szkoleń w obszarze zarządzania ryzykiem. Koncentruje się głownie na zagadnieniach występowania ryzyka na rynkach towarowych oraz możliwościach jego identyfikacji, prawidłowego oszacowania i skutecznego zabezpieczenia. Innym aspektem jego pracy naukowej jest zwiększające się dążenie firm i regulatorów rynków do uwzględniania zagadnień ryzyka bezpośrednio w gospodarowaniu przedsiębiorstw. Redaktor i współautor Bloga o ryzyku prawie i energetyce.

mec. Paweł Hawranek, radca prawny, HAWRANEK Kancelaria Prawnicza.

Specjalizuje się w obsłudze prawnej obrotu energią i jej nośnikami oraz instrumentami pochodnymi (energia elektryczna, gaz, ropa naftowa, uprawnienia do emisji, węgiel, biomasa, prawa majątkowe). Posiada bogate doświadczenia w negocjowaniu umów standardowych (EFET, ISDA, IETMA, itp.). Współpracuje z wieloma przedsiębiorstwami jako HAWRANEK Kancelaria Prawnicza. W obszarze rynku energii od wielu lat świadczy tę usługę na rzecz spółek z Grupy Vattenfall, obecnie jako członek zespołu prawnego Asset Optimisation and Trading, który zapewnia wsparcie prawne dla hurtowego handlu energią i jej nośnikami w Europie. Współautor Bloga o ryzyku prawie i energetyce.

v:* {behavior:url(#default#VML);}
o:* {behavior:url(#default#VML);}
w:* {behavior:url(#default#VML);}
.shape {behavior:url(#default#VML);}

Normal
0

21

false
false
false

PL
X-NONE
X-NONE

MicrosoftInternetExplorer4

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Table Normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:”Calibri”,”sans-serif”;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}