W dzisiejszym wpisie omawiamy syntetycznie, jak obowiązkowa dematerializacja wszystkich akcji spółek publicznych i niepublicznych wpłynie na dokumenty akcji.
Przypomnijmy, że akcją w świetle polskiego prawa spółek nazywamy jednocześnie:
– ułamek w kapitale zakładowym spółki akcyjnej (spółki komandytowo-akcyjnej);
– ogół („wiązkę”) praw i obowiązków akcjonariusza wynikającą z posiadania statusu akcjonariusza, czyli posiadania (własności) akcji;
– udziałowy papier wartościowy inkorporujący i zarazem ucieleśniający wiązkę praw i obowiązków akcjonariusza, o których mowa powyżej, oraz reprezentujący udział w kapitale zakładowym spółki-emitenta. Papier wartościowy, jakim jest akcja, może być wydany (emitowany) w postaci dokumentu, stanowiąc zarazem materialny substrat akcji w rozumieniu podanym wyżej, ale także – w przypadku spółek publicznych w rozumieniu sprzed 30 listopada 2019 r.[1] – zapis elektroniczny dokonany w stosownym rejestrze (dotychczas zasadniczo na rachunku papierów wartościowych prowadzonym przez uprawniony do tego podmiot, np. dom maklerski).
Z uwagi na zmiany kodeksu spółek handlowych (KSH) dokonane na mocy ustawy dnia 30 sierpnia 2019 roku (Dz.U. 2019 poz. 1798) dotychczasowe pojęcie (rozumienie) akcji ulegnie zmianie.
Z dniem 1 stycznia 2021 r. wszystkie istniejące papierowe akcje na okaziciela i akcje imienne (a zatem akcje wydane w postaci / „formie” dokumentu) zostaną zastąpione zapisami elektronicznymi (cyfrowymi). Tak rozumiane akcje będą zapisywane w rejestrze akcjonariuszy prowadzonym w systemie teleinformatycznym – w przypadku spółek niepublicznych albo w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych – w przypadku spółek publicznych, w których przed 1 stycznia 2021 r. nie wszystkie akcje były zdematerializowane.
Zanim to jednak nastąpi, w 2020 roku spółki akcyjne i komandytowo-akcyjne mają obowiązek wezwać swoich akcjonariuszy posiadających akcje imienne i akcje na okaziciela wydane w formie dokumentowej do ich złożenia w spółce.
Spółki (emitenci) mają obowiązek wezwać akcjonariuszy pięciokrotnie do złożenia dokumentów akcji, przy czym pierwsze wezwanie należy wykonać do dnia 30 czerwca 2020 r.
Ostatnie z tych wezwań powinno nastąpić do dnia 31 października 2020 r.
Co się stanie z akcjami, które do 1 stycznia 2021 r. nie zostaną złożone w spółce w formie dokumentów i zarejestrowane w rejestrze akcjonariuszy (albo w KDPW)?
Akcje wydane w formie dokumentowej, niezłożone w spółce do dnia 1 stycznia 2021 r., zachowują ograniczony walor prawny. Nie są bowiem papierem wartościowym, skoro niejako „w ich miejsce” dokonuje się stosownego wpisu w rejestrze / w KDPW (a w konsekwencji na rachunku papierów wartościowych akcjonariusza). Jednocześnie jednak, takie dokumenty akcji w okresie przejściowym – od 1 stycznia 2021 r. do 1 stycznia 2026 r. – mogą służyć akcjonariuszom do wykazywania swoich praw jako akcjonariuszy wobec spółki, w razie sporu itd. Zachowują zatem ograniczoną moc dowodową. Jako takie nie inkorporują dłużej praw (i obowiązków) jak przed 1 stycznia 2021 r. Są dokumentem o wartości dowodowej, ale nie są papierem wartościowym.
Co się stanie z tymi akcjami po dniu 1 stycznia 2026 r.?
Dokumenty akcji, które nie zostały złożone w spółce do dnia 1 stycznia 2026 r. i jako takie nie stały się podstawą do dokonania wpisu akcji w formie zapisu we właściwym systemie teleinformatycznym (rejestrze akcjonariuszy, depozycie KDPW, tj. właściwym systemie prowadzonym np. przez dom maklerski lub przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych), stracą nie tylko przymiot papieru wartościowego, ale także wartość dowodową. Ich znaczenie po dniu 1 stycznia 2026 r. będzie zatem bardzo ograniczone, w zasadzie wyłącznie do znaczenia „historycznego”. Z czasem być może nabiorą one także wartości kolekcjonerskiej.
Jakie będą konsekwencje dla akcjonariuszy i spółki?
Każdy akcjonariusz powinien pamiętać, że niezłożenie dokumentów akcji w spółce zgodnie z wezwaniem (wezwaniami) spółki skutkować będzie nieodwracalną zmianą statusu prawnego tych dotychczasowych dokumentów akcji. Zmiana następować będzie dwuetapowo – pierwszy etap zakończy się 31 grudnia 2020 r. Drugi etap zakończy się po dniu 1 stycznia 2026 r.
W konsekwencji pierwszego etapu co do zasady „akcje” wydane w formie dokumentowej nie będą już bowiem akcjami (papierem wartościowym) i zachowają wyłącznie moc dowodową w zakresie wykazania przez akcjonariusza wobec spółki, że przysługują mu prawa udziałowe. Po dniu 1 stycznia 2026 r., tj. po upływie 5 lat od ustawowo zakreślonego terminu na dokonanie obowiązkowej dematerializacji, akcjonariusze nie będą mogli już dochodzić ochrony swoich praw członkowskich w spółce, wykazując ja za pomocą dotychczasowych dokumentów akcji (drugi etap znoszenia statusu akcji wydanych w formie dokumentowej).
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 343 §1 KSH w nowym brzmieniu (przepis ten wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2021 r.) wobec spółki za akcjonariusza uważać się będzie tylko tę osobę, która jest wpisana do rejestru akcjonariuszy, z uwzględnieniem ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
W istocie bowiem akcjonariusze spółek niepublicznych mają obowiązek złożenia akcji w spółce w celu dokonania określonych wpisów w rejestrze akcjonariuszy spółki, prowadzonym przez dom maklerski, bank powierniczy, względnie notariusza.
Akcjonariusze spółek publicznych, których akcje nie były dotychczas zdematerializowane, powinni otworzyć rachunki papierów wartościowych, na których te akcje zostaną zapisane. Nieposiadanie takiego rachunku – w konsekwencji niezapisanie akcji następczo zdematerializowanych na rachunku papierów wartościowych akcjonariusza – nie odbiera mu per se przymiotu akcjonariusza. Akcje takiego akcjonariusza będą bowiem, poza depozytem akcji prowadzonym przez KDPW, ewidencjonowane przez tzw. sponsorów emisji.
Spółka publiczna, w której nie wszystkie akcje są zdematerializowane (i zapisane w KDPW) ma obowiązek dokonać dematerializacji wszystkich akcji w formie dokumentu do końca 2020 r. W tym celu należy złożyć wniosek o rejestrację akcji w KDPW, korzystając z instytucji tzw. pośrednika rejestracyjnego. Pośrednik rejestracyjny reprezentuje spółkę przed KDPW w zakresie czynności związanych z rejestracją akcji w KDPW – nie tylko przygotowuje niezbędne dokumenty, ale też rozksięgowuje akcje na rachunki maklerskie poszczególnych akcjonariuszy (względnie na konto sponsora emisji).
W konsekwencji obowiązkowej dematerializacji wszystkich akcji akcjonariuszom zapewnione będą jednolite zasady przenoszenia praw z akcji, bez względu na rodzaj akcji (imienne, na okaziciela). W pewnym stopniu ograniczone zostanie ryzyko związane z utratą dokumentu akcji lub nieprawidłowościami w procesie przenoszenia praw z akcji wydanych w formie dokumentu.
W kontekście spółek należy wskazać na redukcję (eliminację) kosztów związanych z drukowaniem akcji, ich przechowywaniem, przenoszeniem itd. Z drugiej strony jednak spółki będą ponosić koszty związane z otwarciem lub prowadzeniem rejestru akcjonariuszy (np. opłaty roczne za jego prowadzenie).
Członkowie Zarządu spółki akcyjnej (i komandytowo-akcyjnej), którzy nie zawrą umowy z podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy lub naruszą przepisy dotyczące zawiadomienia akcjonariuszy o obowiązku złożenia akcji, będą narażeni na grzywnę w wysokości do 20.000,00 zł. Należy jednak podkreślić, że jeżeli wszystkie akcje (dokumenty akcji) zostaną w spółce złożone przed dokonaniem pięciu wezwań (np. w następstwie pierwszego wezwania) – odpada obowiązek dokonywania kolejnych wezwań. Te kolejne wezwania byłyby bowiem bezprzedmiotowe.
W zakresie obowiązków szczegółowych, w zależności od statusu i sytuacji każdej spółki (spółka publiczna, niepubliczna), członkowie zarządu będą zobowiązani do podjęcia czynności przed KDPW albo innym podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy, a także skorzystania z usług wyspecjalizowanych podmiotów (np. sponsora emisji, pośrednika rejestracyjnego).
[1] Dotychczas, przez wiele lat, definicja spółki publicznej w prawie polskim odnosiła się do aktu dematerializacji akcji, status spółki publicznej ustawodawca powiązał bowiem z aktem dematerializacji akcji. Ten stan był przez wielu teoretyków prawa spółek krytykowany. Legalna definicja spółki publicznej uległa jednak z dniem 30.11.2019 r. zmianie w wyniku nowelizacji ustawy o ofercie publicznej (…) (zob. art. 4 pkt 20 ustawy o ofercie publicznej w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16.10.2019 r., Dz.U. z 2019 r. poz. 2217, która weszła w życie dnia 30.11.2019 r.). Obecnie, tj. od 30.11.2019 r., spółka publiczną jest spółka, której co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzona do obrotu w alternatywnym systemie obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przed zmianą spółką publiczną była spółka, w której co najmniej jedna akcja była zdematerializowana, w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, z wyjątkiem spółki, której akcje zostały zarejestrowane na podstawie art. 5a ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.
Adwokat; ukończyła z wyróżnieniem Wydział Prawa i Administracji na Uniwersytecie Warszawskim. Jest absolwentką Centrum Prawa Amerykańskiego prowadzonego przez Wydział Prawa i Administracji UW oraz Wydział Prawa Stanowego Uniwersytetu Floryda. W 2013 roku uzyskała stopień naukowy doktora nauk prawnych na podstawie rozprawy doktorskiej poświęconej pojęciu interesu spółki handlowej przygotowanej i obronionej w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Od początku pracy zawodowej związana ze znanymi warszawskimi kancelariami butikowymi. Doradca prawny spółek publicznych i niepublicznych. Kieruje praktyką prawną w jednej z największych w Polsce spółek z branży gier wideo, notowanej na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Posiada bogate doświadczenie w kompleksowej obsłudze prawnej największych podmiotów gospodarczych w kraju oraz instytucji publicznych. Specjalizuje się w prawie cywilnym, zwłaszcza w prawie umów, w prawie spółek i w prawie rynku kapitałowego. Jest doradcą prawnym krajowych podmiotów z branży gier wideo. W dotychczasowym dorobku ma publikacje naukowe i popularnonaukowe z zakresu prawa cywilnego, prawa spółek i prawa rynku kapitałowego, w tym komentarz do rozporządzenia MAR oraz komentarz do ustawy o obligacjach.
