W poniższym artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy możliwa jest wypłata w spółce kapitałowej dywidendy pomimo, że w ostatnim roku obrotowym poniosła ona stratę.
Podstawowe kwestie dotyczące dopuszczalności zasad wypłaty zysku w spółce regulowane są przez przepisy art. 191 i 192 kodeksu spółek handlowych („KSH”) oraz ich odpowiedniki w przypadku spółki akcyjnej tj. art. 347 i 348 KSH. Ponieważ regulacje dotyczące obu typów spółek kapitałowych (a w konsekwencji również i konkluzje niniejszego artykułu) są w zasadzie analogiczne, dla uproszczenia, poniższe rozważania ograniczają się do spółki z o.o.
Artykuł 191 KSH stanowi, że wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającego z rocznego sprawozdania i przeznaczonego do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników. Zasady odczytywania sprawozdania finansowego w celu ustalenia kwoty zysku, która może być dystrybuowana do wspólników określa art. 192 KSH, będący naczelną zasadą wypłaty zysku. Kwestia ta jest istotna m.in. ze względu na odpowiedzialność jaka ciąży na członkach organów spółki, którzy są ponoszą solidarną odpowiedzialność za zwrot spółce wypłat dokonanych wbrew przepisom prawa czy postanowieniom umowy spółki.
Stanowi on, że kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.
W przypadku części doktryny, posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „zysk za ostatni rok obrotowy” daje asumpt do skrajnie literalnej wykładni tego przepisu, zgodnie z którą, w przypadku jeżeli roczne sprawozdanie finansowe wykazuje, iż spółka nie zanotowała zysku, wówczas nie jest możliwa dystrybucja dywidendy. W konsekwencji, przedstawiciele tego poglądu twierdzą, że warunkiem wypłaty dywidendy i zastosowania przepisu art. 192 KSH jest istnienie w spółce zysku za ostatni rok obrotowy.
Na szczęście coraz powszechniejsze staje się (podzielane także przeze mnie) stanowisko przeciwne. Zgodnie z nim, brak zysku za ostatni rok obrotowy nie wyklucza wypłaty dywidendy, o ile spełnione są pozostałe wymogi wskazane we wspomnianym przepisie.
W tym ujęciu pozycja „zysku za ostatni rok”, którym posługuje się ustawodawca jest jedynie częścią składową przy obliczaniu maksymalnej kwoty dywidendy za dany rok. Z prawnego punktu widzenia, sam fakt istnienia straty za ostatni rok nie wyłącza możliwości wypłaty dywidendy. Inaczej kwestia ta może być oceniana z perspektywy biznesowej, gdyż poniesienie przez spółkę straty może być złym sygnałem uzasadniającym konieczność akumulacji kapitałów w spółce. Jednakże nie zmienia to prawnej oceny tego przepisu.
Skrajnie literalne odczytywanie art. 192 KSH poprzez przyjęcie, że warunkiem wypłaty dywidendy jest istnienie zysku za ostatni rok obrotowy może prowadzić do sytuacji, w której spółka jest w bardzo dobrej sytuacji finansowej i przez wiele lat notuje duże zyski, które kumulowane są na jej kapitałach, a następnie w jednym roku taka spółka zanotowałby nieznaczną (symboliczną) stratę, która uniemożliwiałaby wypłatę tego skumulowanego zysku.
Z art. 192 KSH wynika, że kwota dywidendy może zostać obliczona zgodnie z następującym wzorem:
Otrzymany wynik działań daje kwotę, która może być przeznaczona do podziału pomiędzy wspólników i która jest utożsamiana z pojęciem „czysty zysk”, którym posługuje się KSH w innych przepisach.
Z powyższego wynika, że środki zgromadzone na kapitale zapasowym/kapitałach rezerwowych w spółce z o.o., a pochodzące z zysku, mogą zostać przeznaczone na wypłatę wspólnikowi i powiększać kwotę dywidendy. Z drugiej strony, przepis stanowi, że podziałowi nie podlegają środki zgromadzone na tych kapitałach, ale pochodzące z innych źródeł np. z nadwyżki ceny emisyjnej udziałów ponad ich wartość nominalną tj. agio czy z dopłat wspólników.
Oznacza to, że kluczową kwestią przy obliczaniu kwoty podlegającej podziałowi jest możliwość identyfikacji źródeł danego kapitału (tj. czy został on utworzony z zysku czy z innych środków), dlatego warto jest zapewnić w spółce odpowiednią identyfikację tego źródła (na wypadek gdyby po wielu latach okazało się niezbędne jego zidentyfikowanie – co nie raz sprawia wiele problemów w praktyce, w szczególności jeżeli spółka brała udział w przekształceniach podmiotowych).
W tym miejscu warto wspomnieć o orzeczeniu Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 20 grudnia 1996 r. II CKU 38/96), w którym stwierdzono, że kapitał, pochodzący ze zlikwidowanego funduszu (kapitału) celowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, może być przeznaczony uchwałą wspólników do podziału jako czysty zysk, tylko wówczas, gdy ten zysk wynika z bilansu za rok, w którym likwidacja wymienionego funduszu nastąpiła. Oznacza to, że środki uwolnione w wyniku likwidacji takiego „funduszu celowego” zwiększą dopuszczalną kwotę dywidendy w spółce za rok, w którym fundusz ten zlikwidowano. W praktyce, wypłata takich uwolnionych środków będzie zatem możliwa dopiero w kolejnym roku, następującym po roku, w którym środki te uwolniono.
Wracając do kwestii ustalania kwoty dywidendy, w uproszczeniu można zatem stwierdzić, że jeżeli suma pozycji wskazanych w lewej kolumnie tabeli (pozycje 1a-1c) przewyższa sumę pozycji znajdujących się po prawej stronie (pozycje 2a-2c), spółka może wypłacić dywidendę w kwocie stanowiącej nadwyżkę sumy pozycji nr 1 nad tymi wskazanymi jako nr 2.
Przykładowo, jeżeli sprawozdanie finansowe spółki wykazuje, że:
W przypadku gdyby w omawianych warunkach spółka poniosła stratę za ostatni rok obrotowy, sytuacja wyglądałaby następująco:
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że na gruncie art. 192 KSH możliwe jest podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały o wypłacie przez spółkę dywidendy nawet w przypadku, gdy sprawozdanie finansowe spółki za ostatni rok obrotowy wykazuje stratę. Wystarczy bowiem, że na skutek przeprowadzonego działania, o którym mowa powyżej wynik będzie dodatni. Strata pomniejsza jedynie kwotę dywidendy a nie wyłącza możliwość jej wypłaty.
Dodam jeszcze, że w praktyce wielu polskich przedsiębiorców dokonuje wypłaty dywidendy właśnie w oparciu o przedstawione powyżej rozumienie art. 192 KSH, a więc również w sytuacji, jeżeli za ostatni czy poprzednie lata obrotowe zanotowano stratę, jednakże kapitały zgromadzone w spółce pozwalają na dokonanie dystrybucji zysku zgodnie z opisanymi zasadami.
Z formalnego punktu widzenia, na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników należałoby w takiej sytuacji w pierwszej kolejności dokonać pokrycia straty, a następnie uchwalić podział zysku wskazując, które kapitały zostają do tego użyte.
Przy wszelkich operacjach na kapitałach spółki należy pamiętać, że możliwość świadczeń na rzecz wspólnika doznaje ograniczenia, przede wszystkim na skutek obowiązujących na gruncie KSH zasad zwrotu wkładów oraz zakazu uszczuplenia pokrycia kapitału zakładowego. Zgodnie z art. 189 KSH w czasie trwania spółki nie wolno zwracać wspólnikom wniesionych wkładów tak w całości, jak i w części (chyba, że taka możliwość wynika wyraźnie z odpowiednich przepisów prawa). Ponadto, wspólnicy nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego (czyli co do zasady wartość pozostałego w spółce po takiej wypłacie majątku powinna co najmniej równać się wartości kapitału zakładowego).
Należy zauważyć, że funkcja ochronna tego przepisu może stanowić kolejny argument na rzecz twierdzenia, że do wypłaty dywidendy nie jest konieczne istnienie zysku za ostatni rok obrotowy, skoro na straży nienaruszalności kapitału zakładowego stoi właśnie art. 189 KSH, zabraniający świadczeń wobec wspólników w warunkach zagrażających naruszeniu pokrycia kapitału zakładowego.
Jako, że interpretacja zasad ustanowionych w art. 189 KSH nastręcza trudności i budzi wiele wątpliwości (np. czy istnieje jego odpowiednik na gruncie spółki akcyjnej), spróbuję zmierzyć się z tą tematyką w osobnym artykule na łamach Korporacyjnie.pl.
Jestem radcą prawnym, członkiem Okręgowej Izby Radców Prawnych w Poznaniu, oraz absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w tym mieście. Ukończyłem także studia podyplomowe Prawo restrukturyzacyjne na Uczelni Łazarskiego.
Posiadam wieloletnie doświadczenie z zakresu prawa korporacyjnego, restrukturyzacji spółek oraz transakcji M&A. Od kilku lat zajmuję się kwestiami związanymi z bieżącą obsługą prawną działalności gospodarczej podmiotów polskich i zagranicznych. Pracowałem przy wielu projektach z inwestorami zagranicznymi oraz dużymi polskimi spółkami giełdowymi. Doradzałem także klientom w sprawach z zakresu fuzji i przejęć, sprzedaży i nabycia przedsiębiorstw oraz procesów reorganizacji spółek, w tym w drodze ich łączenia, podziału, przekształcenia, bądź likwidacji, obsługi korporacyjnej organów spółek, umorzenia udziałów/akcji, emisji certyfikatów w FIZ, zakładania spółek/oddziałów, a także prowadzenia postępowań rejestrowych.
Obecnie współpracuję z kancelarią YOURS Panasiuk sp. k. specjalizującą się w restrukturyzacjach i transakcjach M&A oraz planowaniu sukcesji firmy rodzinnej.
Swoje doświadczenie zawodowe zdobywałem w kancelariach WKB Wierciński, Kwieciński Baehr, Crido Legal oraz Brevells Cekiera Oleksiewicz sp. k. Jestem autorem publikacji z zakresu prawa handlowego i cywilnego dotyczących problematyki związanej z prowadzeniem przedsiębiorstw, odpowiedzialnością za zobowiązania, etc.
Na Korporacyjnie.pl zajmuję się przede wszystkim tematyką prawa spółek, ładu korporacyjnego oraz kwestiami dotyczącymi upadłości i prawa restrukturyzacyjnego.
Witam Panie Andrzeju. Niezmiernie się ucieszyłem, że mój ziomek a jednoczesnie kolega Łukasza występuje na tak istotnych platformach. Potrzebuję wsparcia i pomocy. Czy możemy nawiązać kontakt.
Pozdrawiam.
Stanisław Kościk
BUDZAM Sp. z o.o.
ul. Kresowa 4
22-400 Zamość
602 515 915